Συναίσθημα - Φθόνος - Θυμός

·               Το συναίσθημα στη ζωή μας

Από την εποχή του Διαφωτισμού και πολύ παλιότερα έχει δοθεί τεράστια προτεραιότητα στην λογική και στον νου. Μάλιστα, έχει διατυπωθεί και η άποψη ότι εμπόδιο της λογικής είναι το συναίσθημα. Έτσι, συναίσθημα και λογική νοούνται ως δυο ξεχωριστές λειτουργίες του ανθρώπου.

Σύμφωνα με ευρήματα της νευροεπιστήμης, όμως, ο εγκέφαλος δεν διαχωρίζει την σκέψη από το συναίσθημα.

Συναίσθημα και γνωστικό κύκλωμα είναι αλληλένδετα και μαζί με το σώμα βρίσκονται σε αλληλεπίδραση. Έχει παρατηρηθεί ότι οι άνθρωποι που έχουν καλή επαφή με το συναίσθημά τους και το εκφράζουν είναι πιο υγιείς από αυτούς που το παραβλέπουν.

Καλούμαστε, επομένως, να δώσουμε έμφαση σε όσα αισθανόμαστε, προκειμένου να αποκτήσουμε καλύτερη σχέση με τον εαυτό μας και τους άλλους γύρω μας.

Από την παιδική μας ηλικία έχουμε μάθει να ντρεπόμαστε για μια γκάμα συναισθημάτων (θυμό, περιφρόνηση, αηδία, ευχαρίστηση κλπ), με τις παροτρύνσεις των γονέων “μην θυμώνει”, “δεν κλαίνε οι άντρες”, “δεν κάνει να ζηλεύεις” κοκ, κατάσταση που μας συνοδεύει σε όλη μας την ζωή. Αποτέλεσμα ως ενήλικες να κρύβουμε τα συναισθήματά μας, κυρίως όσα “δεν κάνει ” να εκφράζουμε. Είναι δύσκολο, λοιπόν, αυτό που μάθαμε να το ξεμάθουμε. Χρειάζεται εκπαίδευση και προσπάθεια.

Σύμφωνα με μελέτες, υπάρχουν 10 βασικά συναισθήματα (οργή, φόβος, θλίψη, αηδία, περιφρόνηση, έκπληξη, χαρά, αμηχανία, ενοχή, ντροπή), εκ των οποίων προκύπτουν και άλλα παραπάνω.

Δεν υπάρχουν θετικά ή αρνητικά συναισθήματα, καλά ή κακά. Είναι σημαντικό να θυμόμαστε ότι το κάθε συναίσθημα έχει το δικό του μήνυμα και σκοπό. Και όλα όσα αισθανόμαστε είναι δικά μας και σημαντικά.

·        Αυτό που έχω να κάνω είναι:

Να αναγνωρίσω και αποδεχτώ το συναίσθημά μου.

Να παρατηρώ τις αλλαγές που αυτό φέρνει, αλλαγές στο σώμα, στον τόνο της φωνής, στην έκφραση του προσώπου.

Να ακολουθήσω αυτές τις αλλαγές, διαφορετικά όταν πασχίζω να τις ελέγξω, να μην τις φανερώσω, να μην τις εκφράσω, βιώνω εσωτερικές συγκρούσεις.

Να εκφράσω το συναίσθημα μου με ευθύνη.

Να θυμάμαι ότι:

Στόχος δεν είναι η αλλαγή του συναισθήματος, αλλά η διαφορετική διαχείρισή του, η αλλαγή της αντίδρασής μου.

Δεν βιώνουμε όλοι τα ίδια συναισθήματα με τον ίδιο τρόπο.

Μέσα από την αναγνώριση και αποδοχή του συναισθήματός μου, γνωρίζω και αποδέχομαι τον εαυτό μου και φτιάχνω λειτουργικές σχέσεις.

·        Γιατί θυμώνεις;

Το συναίσθημα του θυμού είναι ένα πολύ ισχυρό συναίσθημα και έχει αποτελέσει αφετηρία γιά τις περισσότερες καταστροφικές ενέργειες στην ανθρώπινη ιστορία. Ο θυμός είναι απρόβλεπτος, δεν ξέρουμε πότε θα εκραγούμε από θυμό εμείς η οι άλλοι, γι αυτό και τον φοβόμαστε τόσο πολύ. Παρ όλα αυτά ο θυμός είναι απλώς ένα ανθρώπινο συναίσθημα και τα συναισθήματα είναι απλώς συναισθήματα. Δεν υπάρχουν καλά η κακά συναισθήματα κακός η καλός είναι ο τρόπος που τα χειριζόμαστε, ο τρόπος που τα εκφράζουμε η δεν τα εκφράζουμε.

Κάποιοι τον εκφράζουν δυναμικά ξεσπώντας και ουρλιάζοντας αυτό όμως τους κάνει να νιώσουν παροδικά καλά. Κάποιοι άλλοι τον καταπιέζουν νομίζοντας ότι ο συσσωρευμένος καταπιεσμένος θυμός δεν αποτελεί θυμό αλλά κάποια στιγμή αυτός ο παλιός θυμός επανέρχεται σε πλήρη ένταση και κατακλύζει το νου και το σώμα τους. Πολλές φορές ήρεμοι επιφανειακά άνθρωποι έχουν μέσα τους τεράστιες ποσότητες καταπιεσμένου θυμού.

Ο καταπιεσμένος αυτός θυμός γίνεται ένα φίλτρο ανάμεσα σε μας και στον έξω κόσμο με αποτέλεσμα κάθε τι που έρχεται προς εμάς αλλά και κάθε τι που εκφράζεται από μας να περνάει μέσα από αυτό το φίλτρο. Ένα φίλτρο θυμού δίνει στον έξω κόσμο ένα χρώμα εχθρικό και ψυχρό εφόσον τα μηνύματα περνώντας από αυτό το φίλτρο μετατρέπονται, μετασχηματίζονται σε εχθρικά έτσι ανταποκρινόμαστε σ αυτά με ένα καχύποπτο και αμυντικό τρόπο. Φοβόμαστε να επιτρέψουμε στους άλλους να ξέρουν τι νοιώθουμε και ποιοι είμαστε στ’ αλήθεια από φόβο μήπως μας εκμεταλλευτούν.

Το ίδιο φίλτρο παραμορφώνει και τα μηνύματα που βγαίνουν από μέσα μας. Μπορεί να θέλουμε να υποστηρίξουμε τους άλλους, να τους δείξουμε την αγάπη μας, να τους προσφέρουμε υποστήριξη, οι ενέργειες μας όμως δεν γίνονται αντιληπτές λόγω του φίλτρου του θυμού. Ο άντρας η γυναίκα που λέει: και γω σ’ αγαπώ που να πάρει…… θέλει να εκφράσει αγάπη αλλά αυτή η αγάπη σκοντάφτει πάνω στο θυμό.

Κάποιος που έχει θυμό και αρνείται να κάνει κάτι γι’ αυτό μπορεί να προκαλέσει προβλήματα στο σώμα του. Ο χρόνιος θυμός μπορεί να δημιουργήσει σοβαρά προβλήματα υγείας, πόνους στο σώμα, προβλήματα στο σεξ, ανικανότητα, ψυχρότητα η ακόμη θυμωμένο σεξ και γενικά επιθετική συμπεριφορά. Είναι ένα είδος μη συμπληρωμένου θυμού.

Κάποιοι έχουν ξαφνικά ξεσπάσματα θυμού κι αυτό γιατί υπάρχει λανθάνων θυμός που βρίσκεται μέσα στο υποσυνείδητο τους και τους προκαλεί αυτά τα ανεξήγητα ξεσπάσματα.

Ο θυμός για τον εαυτό μας γίνεται κατάθλιψη, είναι μια μορφή μη ξεκαθαρισμένου θυμού.

Δεν θυμώνουμε όλοι το ίδιο, αλλά όλους μας θυμώνουν περίπου τα ίδια πράγματα. Τι συμβαίνει και θυμώνουμε; Θυμώνουμε επειδή ταυτιζόμαστε με μια κατάσταση, δηλαδή όταν βλέπουμε να συμβαίνει κάτι άδικο κατά τη γνώμη μας, κάτι που συγκρούεται με τις αρχές μας και με τις αξίες μας. Θυμώνουμε όταν κάτι μας φοβίζει. Και τέλος θυμώνουμε όταν έχουμε μια ανικανοποίητη ανάγκη. Δηλαδή όταν χρειαζόμαστε κάτι που είναι πολύ σημαντικό για μας και δεν το παίρνουμε. Προφανώς δεν θα θυμώναμε αν αυτό που δεν πήραμε δεν ήταν σημαντικό για μας. Ο θυμός είναι μια κραυγή για αγάπη, αποδοχή και αναγνώριση. Αυτό θέλει κάθε θυμωμένος.

Υπάρχουν φορές στη ζωή όλων μας που οι αντιδράσεις μας στα ίδιο γεγονός είναι εντελώς διαφορετικές κι αυτό συμβαίνει επειδή η κατάσταση στην οποία βρισκόμαστε την ώρα που συμβαίνει κάτι καθορίζει και την αντίδραση μας. Αν βρισκόμαστε σε μια κατάσταση που έχουμε έλλειψη από αυτοεκτίμηση θα αντιδράσουμε φυσικά εντελώς διαφορετικά από ότι αν αισθανόμαστε καλά με τον εαυτό μας.

Η απαλλαγή από το θυμό είναι μια διαδικασία απελευθέρωσης. Καθώς αρχίζουμε να αντιμετωπίζουμε σωστά το θυμό και από την καταπίεση και την λανθασμένη έκφραση του μετακινηθούμε προς την ολοκλήρωση και την απελευθέρωση του, τότε θα αρχίσουμε να νιώθουμε ελευθερία χαρά, αυτοπεποίθηση, ζωντάνια. Αυτή θα είναι η ανταμοιβή μας για την αλλαγή της στάσης μας απέναντι στον εαυτό μας και στους άλλους.

·        Ο Φθόνος είναι ένας συντετριμμένος θαυμασμός

Το θερμόμετρο της επιτυχίας είναι ο φθόνος των ανίκανων.

Salvador Dali 1904 – 1989. Ισπανός ζωγράφος.

Ο φθόνος είναι ένα συναίσθημα που κάνει την εμφάνισή του από την αρχή της ύπαρξης του ατόμου. Ο Αδάμ ζηλεύει και τρώει το μήλο από την Εύα. Αργότερα στην αρχαία Ελλάδα ο φθόνος γίνεται αιτία και αφορμή ακόμη και για την έναρξη πολέμου! Και σήμερα φυσικά υπάρχει διάχυτος σε όλες τις εκφάνσεις – πτυχές της ζωής μας.

Ο φθόνος πρέπει να εκλείψει από τη ζωή μας, γιατί αποτελεί ένα ένστικτο θανάτου, σκοτώνει πρώτα από όλα εμάς τους ίδιους. Σκοτώνει το ίδιο το άτομο. Πηγάζει από το φόβο και την ανικανότητα. Ζηλεύουμε αυτό που ρεζιλεύουμε. Άτομα με χαμηλή αυτοεκτίμηση και έλλειψη αυτοπεποίθησης συνήθως είναι εκείνα τα οποία ζηλεύουν και φθονούν τους συνανθρώπους τους.

Ο φθόνος λοιπόν είναι ένα συναίσθημα που ξεκινάει από τα παιδικά βιώματα. Οι γονείς δίνουν προσοχή στο ένα από τα δυο παιδιά με αποτέλεσμα το άλλο να φθονεί, γιατί έχει αποκτήσει αίσθημα μειονεξίας. Η κοινωνιολογία ως επιστήμη υποστηρίζει ότι συμπεριφερόμαστε όπως αναμένουν οι άλλοι δηλαδή η κοινωνία να συμπεριφερθούμε. Όταν η κοινωνία σε θεωρεί άξιο και εξέχον μέλος της κάνεις υπεράνθρωπες προσπάθειες να υιοθετήσεις αυτό το ρόλο. Επιδιώκεις δηλαδή με άλλα λόγια να βγεις αληθινός στις προβλέψεις της.

Όλα τα άτομα καλούνται να παίξουν το ρόλο που τους ορίζει η κοινωνία σύμφωνα με τους κοινωνικούς κανόνες που διέπουν τη λειτουργία της και σύμφωνα με τα στερεότυπα και τη νοοτροπία της. Η οικογένεια λοιπόν ως μικρογραφία ή μικρόκοσμος της κοινωνίας μας αποδίδει και αυτή ρόλους στα άτομα που την αποτελούν. Όταν για παράδειγμα οι γονείς αντιμετωπίζουν με διαφορετικό τρόπο τα παιδιά, τους αποδίδουν διαφορετικούς ρόλους τα παιδιά μυούνται σε αυτή την προσμονή των γονιών τόσο καλά και πιστά μάλιστα που ανταποκρίνονται στις απαιτήσεις των γονιών.

Δεν είναι τυχαίο ότι οι περισσότεροι εγκληματίες είχαν μειονεκτική θέση στα πλαίσια της οικογένειας τους. Σύμφωνα με στατιστικά δεδομένα πολλές φορές τα άτομα αυτά εγκληματούν, γιατί αντιδρούν στο ρόλο που τους έχει αποδώσει η οικογένεια τους και η κοινωνία. Έρχονται στο προσκήνιο με την ακραία αντίδρασή τους, ενώ πριν ήταν στην αφάνεια. Γι’ αυτό πολλές φορές ακούμε: Μα πώς το έκανε το έγκλημα; Αυτός ήταν ένας φιλήσυχος άνθρωπος! Πρόκειται ακριβώς για μια μη προσδόκιμη αντίδραση σαν απάντηση στον καταπιεστικό ρόλο που του είχαν αποδώσει στο παρελθόν.

Ο φθόνος αποτελεί μια μικροπρέπεια και σε ακραία μορφή του χρήζει ψυχιατρικής ανάλυσης. Σίγουρα δεν πρόκειται για ένα υγιές συναίσθημα. Η πιο αγαθή μορφή του φθόνου είναι ο κρυφός, ενδόμυχος φθόνος. Κάποιος φθονεί αλλά δεν εκδηλώνεται ούτε με λόγια, ούτε με πράξεις κρατάει αυτό το μη υγιές συναίσθημα μέσα στην ψυχή του και υποφέρει, δηλητηριάζεται από τις αρνητικές σκέψεις του. Όταν εκδηλώνεται λεκτικά τότε παύει πλέον να είναι κρυφός, παίρνει φανερές διαστάσεις. Όταν αργότερα αρχίζει πλέον να εκδηλώνεται και με πράξεις τότε θεωρείται επικίνδυνος!

Το συναίσθημα του φθόνου μπορεί να αφορά επιτυχία επαγγελματική, προσωπική, κατοχή υλικών αγαθών και χρημάτων στην ουσία όμως αφορά κάτι το οποίο έχει ή νομίζουμε ότι έχει κάποιος και δεν έχουμε εμείς καθόλου ή δεν το έχουμε σε ικανοποιητικό βαθμό. Όμως όλα τα δάχτυλα του χεριού δεν είναι ίσα. Όλοι οι άνθρωποι δεν είναι ίδιοι. Παρόλα αυτά είναι κοινωνικά παραδεκτό ότι ο καθένας συνιστά μια μοναδική, ξεχωριστή προσωπικότητα.

Μια κοινωνία για να προοδεύσει έχει ανάγκη από διαφορετικές προσωπικότητες. Σκεφτείτε πως θα ήταν η κοινωνία μας αν ήμασταν όλοι ίδιοι. Αυτό δε γίνεται! Η πρόοδος μας ως κοινωνία οφείλεται ακριβώς στη διαφορετικότητα μας, γιατί ο ένας συμπληρώνει τον άλλο. Μέσα από το κοινωνικό πλέξιμο διαφορετικών ατόμων επιτυγχάνεται η ευημερία. Η κοινωνικός ιστός έχει ανάγκη τη διαφορετικότητα προκειμένου να είναι ισχυρός.

Φθονούμε αυτό που δεν μπορούμε να φτάσουμε, το απαξιώνουμε γιατί γνωρίζουμε ότι δεν είμαστε ικανοί να το φτάσουμε… το απαξιώνουμε για να μην απαξιωθούμε οι ίδιοι! Ο φθόνος πέρα από το ένστικτο θανάτου με την έννοια ότι φοβόμαστε ότι η λάμψη και αξία του άλλου μας απειλεί, σκοτώνει τη δική μας αξία αποτελεί και μια απόδοση υπεραξίας στον εαυτό μας. Ο φθόνος είναι μια άρρωστη εξάρτηση, καθηλώνει το άτομο να ζει μέσα από τις ζωές των άλλων χωρίς να νοιάζεται για τη δική του ζωή. Απαλλαχτείτε λοιπόν από το καταστροφικό αίσθημα του φθόνου.

Κρατήσου μακριά από τη χειρότερη οικογένεια που μπορεί να γνωρίσεις ποτέ, η μητέρα ζήλια, ο πατέρας φθόνος και το φοβερό παιδί τους μίσος. Καλύτερα να μην τους γνωρίσεις ποτέ, αλλά και αν ακόμα συναντηθείς μαζί τους φυλάξου αμέσως με τον καλύτερο τρόπο, αγνόησέ τους! Και απομακρύνσου το ταχύτερο δυνατόν. Μην μπλέξεις με αυτή την οικογένεια που μόνο λύπη και δυστυχία μπορούν να σου δώσουν. Ο φθόνος είναι ένα δηλητηριώδες και αυτοκαταστροφικό συναίσθημα που όσο πιο έντονο γίνεται τόσο πιο πολύ διαβρώνει την ψυχή του ατόμου που φθονεί.

Η συγχώρεση είναι, βέβαια, μια διαδικασία πολύ βαθύτερη και δυσκολότερη από τη συγκατάβαση μια απλής συγγνώμης, που απαιτεί στις περισσότερες περιπτώσεις να ξεπεράσουμε το αίσθημα της αδικίας, τον ανθρώπινο εγωισμό μας, τον ίδιο μας τον εαυτό. Οι ψυχοθεραπευτές που έχουν ασχοληθεί με τη διαδικασία αυτή μιλούν για ορισμένα στάδια που πρέπει διαδοχικά να διανύσει κανείς για να μπορέσει τελικά να συγχωρήσει πραγματικά.

1. Συνειδητοποίηση

Το πρώτο στάδιο είναι καταρχήν η συνειδητοποίηση των ίδιων μας των συναισθημάτων, του ότι αυτό που μας έκαναν με κάποιον τρόπο μάς πόνεσε.

Συχνά συμβαίνει να προσπερνάμε κάτι πείθοντας τον εαυτό μας ότι «Δεν έγινε τίποτα», «Σιγά μην ασχοληθώ», «Μια χαρά είμαι». Για να αποφεύγουμε τον πόνο και την απογοήτευση, έχουμε αναπτύξει ένα σωρό «τεχνικές»: ξεχνάμε, εκλογικεύουμε, εξωραΐζουμε. Προστατεύουμε έτσι τον εαυτό μας από έντονα δυσάρεστα συναισθήματα, κάτι που μας είναι απαραίτητο για να επιβιώνουμε. Όταν κάτι πονάει πολύ, κάνουμε σαν να μη συνέβη. τουλάχιστον έως τη στιγμή που είμαστε έτοιμοι να το αντιμετωπίσουμε. Δεν είναι εύκολο να βγούμε από αυτή τη «λήθη», γιατί είναι πολύ πιο ­βολικά έτσι. Δυστυχώς, όμως, αυτό το πάγωμα του συναισθήματος συνήθως γενικεύεται και υπάρχει ο κίνδυνος να παγώσουν όλα μας τα συναισθήματα.

2. Αποτίναξη των ενοχών

Το δεύτερο στάδιο έχει να κάνει με τις ενοχές. Σχεδόν πάντα, όταν κάποιο αγαπημένο πρόσωπο μας έχει βλάψει, κάπου μέσα μας υπάρχει η αίσθηση ότι φταίξαμε. Με αυτό τον τρόπο, αισθανόμαστε ότι έχουμε έναν έλεγχο της κατάστασης, ότι δεν είμαστε εντελώς εκτεθειμένοι στις βουλές και τις διαθέσεις του άλλου, στο τυχαίο, στη μοίρα. Μια γυναίκα που την παράτησε ο άνδρας της για μια άλλη, ρίχνοντας την ευθύνη στον εαυτό της, λέγοντας «Αν δεν τον πίε­ζα τόσο πολύ, δεν θα είχε φύγει», διατηρεί την ψευδαίσθηση ότι τα πράγματα ήταν στο χέρι της, έστω κι αν έχασε την ευκαιρία. Οι ενοχές, όμως, δυστυχώς δεν οδηγούν πουθενά, είναι αυτοκαταστροφικές και υπονομεύουν την αυτοεκτίμησή μας.

3. Θυματοποίηση τέλος!

Το τρίτο στάδιο είναι αυτό της απομά­κρυνσης από το ρόλο του θύματος.

Αυτό το στάδιο είναι πολύ σημαντικό, αλλά και ιδιαίτερα δύσκολο. Ο ρόλος του θύματος είναι από τους πιο «βολι­κούς», έστω κι αν ο τρόπος με τον οποίο μπήκαμε στο ρόλο αυτό ήταν οδυνηρός. Το να παραμένει κανείς θύμα έχει μια παράξενη «ευχαρίστηση»: υπάρχει πάντα ένας λόγος να μην αναλαμβάνει ευθύνες, να μη διεκ­δικεί, να μην προχωρά, να περιμένει την κατανόηση και τη φροντίδα των άλλων («Ο πατέρας μου ήταν ένας ανεύθυνος, που μας παράτησε όταν ήμουν μικρή… Πώς θα μπορέσω εγώ να σταθώ στα πόδια μου, τη στιγμή που αυτός που έπρεπε να με στηρίξει, να με ενθαρρύνει, δεν το έκανε ποτέ;»). Ο ρόλος αυτός, ιδιαίτερα όταν κανείς τον έχει υιοθετήσει για πολύ καιρό, απαιτεί μεγάλη προσπάθεια για να αποβληθεί. Διαφορετικά, όμως, δεν μπορεί να υπάρξει ούτε συγχώρεση ούτε προσωπική ανάπτυξη.

4. Αναγνώριση του θυμού μας

Το τέταρτο στάδιο είναι το στάδιο της έκφρασης της αποδοκιμασίας και της οργής. Δεν είναι απαραίτητο αυτό να συμβεί ενώπιον του «θύτη», είναι όμως αναγκαίο να αναγνωρίσουμε και να μπορέσουμε να εκφράσουμε με λόγια το θυμό μας γι’ αυτό που μας έκανε: «Αν τον ξανασυναντού­σα, θα ήθελα να τον σπάσω στο ξύλο, να τον κάνω να πονέσει όσο πόνεσα εγώ», «Φαντάζομαι τον εαυτό μου να τη βρίζει και να τη χαστουκίζει για να καταλάβει τι σήμαινε για μένα αυτό που έκανε τότε». Είναι παράξενο, αλλά η φάση αυτή, που μοιάζει σαν ένα «ζωντάνεμα» των συναισθημάτων, πολλές φορές φέρνει στην επιφάνεια και τα θετικά συναισθήματα, μας κάνει να συνειδητοποιήσουμε πόσο σημαντικός ήταν ή εξακολουθεί να είναι ο άνθρωπος αυτός για εμάς.

5. Πρόσωπο με πρόσωπο

Το πέμπτο στάδιο είναι αυτό του «ξεκαθαρίσματος» πρόσωπο με πρόσωπο με τον άλλον. Κατά κάποιον τρόπο είναι προαιρετικό. Πολλές φορές η ζωή μας μας έχει απομακρύνει εντελώς από ορισμένα πρόσωπα και δεν είναι απαραίτητο να τα αναζητήσουμε για να τους πούμε τι νιώθουμε.

Η συγχώρεση αφορά πρώτα απ’ όλα εμάς τους ίδιους και μπορεί να δοθεί ακόμη κι αν δεν ξαναδούμε ποτέ τον άνθρωπο που μας «έβλαψε» και που τώρα συγχωρούμε. Παρ’ όλα αυτά, ιδιαίτερα όταν πρόκειται για σημαντι­κές σχέσεις (γονείς, στενοί συγγενείς, αδερφικοί φίλοι), μπορεί να νιώσουμε την ανάγκη να βρεθούμε πρόσωπο με πρόσωπο μαζί τους και να τους εξηγήσουμε τι νιώθουμε.

6. «Άφεση» και λύτρωση

Το τελευταίο στάδιο είναι η ίδια η συγχώρεση και δεν περιγράφεται εύκολα, απλούστατα γιατί ο καθένας την αισθάνεται με διαφορετικό τρόπο.

Οι περισσότεροι άνθρωποι, πάντως, τη βιώνουν ως μια εσωτερική λύτρωση και ανακούφιση, όπως όταν τακτο­ποιούμε ένα δωμάτιο του σπιτιού μας που για πολύ καιρό ήταν βρόμικο, ακατάστατο και γεμάτο άχρηστα αντι­κείμενα που μας έπιαναν το χώρο.

Φυσικά, η διαδικασία αυτή δεν γίνεται συνειδητά και κατόπιν λογικής απόφασης, ούτε ξυπνάμε μια μέρα και λέμε: «Τώρα ξεκινώ με το πρώτο στάδιο». Συχνά χρειάζεται να περάσουμε πολύ καιρό κρατώντας μέσα μας την αίσθηση της αδικίας γι’ αυτό που μας έκαναν, είτε γιατί ο θυμός είναι τόσο μεγάλος που δεν μπορούμε να τον ξεπεράσουμε είτε γιατί είναι προτιμότερο να μη σκαλίζουμε τα πράγματα γιατί ξέρουμε ότι θα πονέσουμε.

Εμμανουήλ Ρουμελιώτης