Μεγαλώνοντας το παιδί σε μία γυάλα, δεν μαθαίνει πώς να σταθεί στα πόδια του ως ενήλικας

Φόβος. Ένα συναίσθημα το οποίο στις κατάλληλες «δόσεις» θα μπορούσε να χαρακτηριστεί χρήσιμο μιας κι η παντελής έλλειψή του θα μας έθετε συχνά σε μεγάλους κι ίσως αχρείαστους κινδύνους. Παρ’ όλa αυτά, όπως σχεδόν τα πάντα στη ζωή έτσι κι ο φόβος, έχει δύο όψεις κι η μία είναι αρκετά σκοτεινή.

Αν ρωτήσουμε τους ανθρώπους ποιο θεωρούν πως είναι το πιο έντονο και καθοριστικό συναίσθημα, πιθανότατα αυθόρμητα θα σκεφτούν την αγάπη για πολλούς λόγους – έχει εν μέρει ίσως αποδειχτεί μετά από μια μικρή προσωπική έρευνα. Ωστόσο, αν το σκεφτούμε λίγο περισσότερο θα συνειδητοποιήσουμε πως ίσως ένα από τα πιο έντονα συναισθήματα – αν όχι το εντονότερο – στην πραγματικότητα είναι ο φόβος.

Αποτελεί όπλο στα χέρια όσων έχουν συμφέρον να αποκτήσουν εξουσία πάνω στους ανθρώπους. Αποτελεί όπλο προπαγάνδας και πλύσης εγκεφάλου. Αποτελεί εμπόδιο στην πραγματοποίηση πολλών από τα όνειρά μας. Αποτελεί σε πολλές περιπτώσεις εμπόδιο στην όποια αντίδρασή μας, όταν η αξιοπρέπειά μας υποτιμάται.

Δεν αφήνει πολλούς να εξερευνήσουν τους εαυτούς τους όπως και τον κόσμο γύρω τους παγιδεύοντάς τους στο τέλμα της καθημερινότητας η οποία για κάποιους αποτελεί πλασματική ασφάλεια. Κατά τη διάρκεια της ιστορίας, χρησιμοποιήθηκε για να διαμορφώσει τον κόσμο όπως είναι σήμερα. Κι ούτω καθεξής μειώνοντας σε κάθε περίπτωση την ποιότητα ζωής πολλών ανθρώπων όπως και την εξέλιξή τους.

Με δεδομένο ότι θα ήταν καλό να μπορούμε να διαχωρίσουμε πότε ο φόβος μας προστατεύει όντως και πότε αποτελεί τροχοπέδη στην όποια δραστηριότητά μας αγγίζοντας ή και ξεπερνώντας τα όρια της υπερβολής, θα προσπαθήσουμε να κατανοήσουμε τις επιπτώσεις που θα μπορούσε να έχει η συμπεριφορά ενός υπερπροστατευτικού γονέα απέναντι στο παιδί του. Το να έχεις την ανάγκη να προστατεύσεις το παιδί σου από οτιδήποτε θα μπορούσε να το βλάψει είναι κάτι το ενστικτώδες. Παρ’ όλα αυτά, δεν είναι λίγες οι φορές που η ενστικτώδης αυτή ανάγκη υπερβαίνει τα όρια του ευεργετικού κι αγγίζει τα όρια του μακροπρόθεσμα δυνάμει καταστροφικού.

Μεγαλώνοντας το παιδί σε μία γυάλα είναι σχεδόν βέβαιο πως μεγαλώνεις έναν άνθρωπο που δε θα καταφέρει σχεδόν ποτέ να σταθεί απόλυτα στα δικά του πόδια. Έναν άνθρωπο φοβικό ο οποίος θα συνοδεύει κάθε κίνησή του – όταν τολμάει να την κάνει – με την ψυχοφθόρα αμφιβολία ότι κάτι κάνει λάθος ή με τη φοβία πως κάτι κακό θα του συμβεί αν ξεφύγει από την πεπατημένη. Από τις πιο μικρές ως τις πιο μεγάλες – καθημερινές ωστόσο – δραστηριότητες θα φαντάζουν όλα στα μάτια του ως απειλές.

Ακόμη κι αν ο γονιός δεν είναι από εκείνους που απαγορεύουν στο παιδί τους να κάνει αυτό που πραγματικά θέλει, υπάρχουν πολλοί τρόποι που θα μπορούσαν να καλλιεργήσουν μέσα του έναν φόβο υπερτροφικό. Ένας από αυτούς – καλοπροαίρετος μα εξίσου επίφοβος – είναι η εκτενής παρουσίαση από τη μεριά του γονέα των πιθανών δεινών που θα μπορούσε να πάθει το παιδί ως απόρροια της εκάστοτε πράξης του κι η μετατόπιση ανάληψης πρωτοβουλιών από το παιδί στον γονέα ώστε να μην «κινδυνεύσει» τελικά το ίδιο.

Όσο ακόμη είναι πολύ μικρό το άγχος, έχει να κάνει με το να μην πέσει, να μη χτυπήσει, να μην κρυώσει, να μην αρρωστήσει κ.ο.κ. Μεγαλώνοντας με υπερπροσταυτευτικούς γονείς η κάθε μέρα του παιδιού μεταμορφώνεται σε έναν διαρκή αγώνα επιβίωσης. Υποσυνείδητα του εντυπώνονται ιδέες λόγω των φοβιών των γονιών του που καταλήγουν να γίνονται φοβίες δικές του. Δε θα ρισκάρει, δε θα τρέχει, δε θα σκαρφαλώνει, δε θα εξερευνά. Κι όλα αυτά όντας ακόμη σε ηλικία που δε θα έχει δυνατότητα να αξιολογήσει τις ικανότητές του, θα παραμείνουν μέσα του ως πράγματα τα οποία δεν μπορεί να κάνει ακολουθώντας το κι ως ενήλικα.

Το ίδιο συμβαίνει και σε ψυχολογικό επίπεδο, όταν μεγαλώνοντας, τα άγχη των υπερπροστατευτικών γονιών είτε αλλάζουν είτε προστίθενται στα ήδη υπάρχοντα κι άλλα, περισσότερο ψυχολογικής φύσεως. Όπως το να μην πληγωθεί, να μην το εκμεταλλευτούν, να μην αποτύχει και στεναχωρηθεί κ.ο.κ. Βομβαρδίζουν έτσι το παιδί/έφηβο με σωρεία άσχημων πιθανοτήτων σχετικά με το τι θα μπορούσε να πάει στη ζωή του στραβά κάνοντάς το τελικά – καθώς όλα αυτά λειτουργούν μέσα του αθροιστικά – να καταλήγει να φοβάται την ίδια τη ζωή.

Ο φόβος ως ένστικτο μπορεί να αποβεί όντως σωτήριος. Μα η ίδια η φύση ξέρει σε τι ποσότητα είναι καλό να συμβαίνει αυτό. Όταν από φυσικό ένστικτο μετατρέπουμε τον φόβο σε αδιαπέραστο εμπόδιο, τότε καταλήγουμε να πιστεύουμε πως είμαστε ανίκανοι να κάνουμε όσα στην πραγματικότητα μας έμαθαν απλώς να τα φοβόμαστε.

Προκειμένου να αποκτήσει ο οργανισμός αντισώματα θα πούμε απλοϊκά πως χρειάζεται να «εκτεθεί» σε ορισμένους πιθανούς κινδύνους και μικρόβια. Κάπως έτσι κι ένας άνθρωπος, για να μπορέσει να σταθεί στα πόδια του, θα πρέπει να είναι ικανός να αντιμετωπίζει δυσκολίες, κινδύνους, ρίσκα, τολμηρές καταστάσεις. Κι αν δεν έχει ποτέ του τολμήσει να γνωριστεί μαζί τους ως παιδί τότε δύσκολα θα το κάνει ως ενήλικας.

Με το να υπερπροστατεύεις το παιδί σου καλλιεργώντας μέσα του τον υπερβολικό φόβο, το μόνο που καταφέρνεις είναι να μεγαλώνεις έναν άνθρωπο που αργότερα θα πιστεύει για τον εαυτό του πως απλώς «δεν μπορεί». Σίγουρα το θέμα είναι πολυπαραγοντικό κι η ιδιοσυγκρασία του κάθε παιδιού/ανθρώπου διαφέρει.

Πράγμα που θα πει πως διαφέρει κι η αντιμετώπιση του εκάστοτε παιδιού/ανθρώπου στην εκάστοτε συμπεριφορά των γονιών του. Όμως, όσο ακόμη ο χαρακτήρας του διαμορφώνεται κι από εξωτερικά ερεθίσματα, θα ήταν καλύτερο να μην είσαι η αιτία να θεωρεί κάποτε πως είναι ανίκανο να τα καταφέρει.

Εμμανουήλ Ρουμελιώτης