Ο τοξικός πατέρας και η «κληρονομιά» του

Εξωτερικά, φαίνεται μια τέλεια οικογένεια και αυτό ήταν το σχέδιο. Ένας άνδρας και μια γυναίκα, επιτυχημένοι και οι δύο, αν και προερχόμενοι από χαμηλά οικονομικά στρώματα. Εμφανίσιμα, υγιή παιδιά, αθλητικά, καλοί μαθητές. Η οικογένεια φαίνεται να έχει πετύχει όλους τους στόχους της.

Η τέλεια εικόνα. Εκτός από μια λεπτομέρεια. Αυτό είναι η βιτρίνα. Ο πατέρας, όπως αναφέρει το ένα από τα πέντε παιδιά, ήταν ένας τύραννος. Ήθελε τα παιδιά του να γίνουν το ίδιο επιτυχημένα όπως αυτός, χωρίς να έχει καμία σημασία το τι ήθελαν εκείνα. Ακόμα κι αν κάποιο από αυτά πετύχαινε το στόχο, δεν σταματούσε. Ζητούσε και απαιτούσε κι άλλα. Τίποτε δεν ήταν αρκετό για εκείνον. Ο πατέρας δεν γνώριζε πραγματικά κανένα από τα πέντε παιδιά του. Αυτή ήταν η αλήθεια.

Η αναγνώριση αυτής της κατάστασης από τα παιδιά έγινε σχετικά αργά στη ζωή, όταν εκείνα ήταν πια ενήλικα και είχαν ήδη κάνει δικά τους παιδιά. Αυτό είναι αρκετά συνηθισμένο όλα τα παιδιά θεωρούν ότι αυτές οι συμπεριφορές και εμπειρίες συμβαίνουν σε κάθε σπίτι, παντού. Ότι είναι κάτι φυσιολογικό. Η αναγνώριση της τοξικής συμπεριφοράς συμβαίνει συχνά αργότερα στη ζωή.

Και η βιβλιογραφία είναι γεμάτη από τέτοιους μπαμπάδες, όπως και η λογοτεχνία (που στέκουν τρομακτικοί πάνω από τα μικρά τους παιδιά). Όπως τα παιδιά διαμορφώνουν τις πρώτες εντυπώσεις για το πώς είναι μια γυναίκα, βλέποντας τη μητέρα τους, το ίδιο συμβαίνει και με τον πατέρα. Ο ναρκισσιστής, απολυταρχικός θύτης, που αναφέραμε παραπάνω, είναι απλά ένα είδος τοξικού πατέρα.

Υπάρχει και ο απών πατέρας. Εκείνος που δεν είναι δίπλα στα παιδιά του κυριολεκτικά ή συναισθηματικά. Αλλά υπάρχουν και άλλες μορφές τοξικού πατέρα. Αν υπάρχει ένα κοινό μοτίβο που αναδύεται από τις ιστορίες ενηλίκων που μεγάλωσαν σε δυσλειτουργικές ή τοξικές οικογένειες είναι η αποτυχία του άλλου γονέα να τους προστατεύσει από την κακοποίηση της μητέρας ή του πατέρα. Η αντιλαμβανόμενη αυτή προδοσία μπορεί να διαμορφώσει την οπτική τους για την εμπιστοσύνη και την εγγύτητα που σχετίζεται με το φύλο του γονέα με μυριάδες τρόπους.

Εξερευνώντας σε βάθος την πατρική επίδραση

Για χρόνια, η πατρότητα είχε επισκιαστεί ερευνητικά από τη μητρότητα. Οι άνδρες κυρίως ήταν εκείνοι που παρείχαν τα μέσα επιβίωσης. Είναι απίστευτο να σκεφτεί κανείς ότι το πρώτο επαγγελματικό εγχειρίδιο για την πατρότητα δημοσιεύτηκε το 1979 (από τον Michael Lamb). Οι έρευνες δείχνουν πια ότι η πατρική επίδραση δεν είναι τόσο διαφορετική από τον τρόπο που οι μητέρες διαμορφώνουν την ανάπτυξη των παιδιών τους, αλλά πράγματι, όχι το ίδιο σημαντική. Όμως, σημειώστε: το «όχι το ίδιο σημαντική», δεν σημαίνει «χωρίς σημασία».

Προφανώς, οι μπαμπάδες δεν βιώνουν την γέννα, αλλά φαίνεται ότι οι νέοι μπαμπάδες εμφανίζουν ορισμένες ορμονικές αλλαγές, όταν ένα παιδί γεννιέται. Η πραγματικότητα είναι ότι οι μητέρες είναι εκείνες που περνούν περισσότερο χρόνο αναγκαστικά με τα νεογέννητα. Όμως, οι μπαμπάδες τείνουν να αλληλεπιδρούν με τα βρέφη, τα νήπια και τα παιδιά τους, απλά με διαφορετικό τρόπο.

Το μεγαλύτερο μέρος της αλληλεπίδρασής τους περιλαμβάνει παιχνίδι και ο πατέρας παίζει διαφορετικά από τη μητέρα. Η παιχνιδιάρικη πάλη είναι το αγαπημένο παιχνίδι των παιδιών και πολλές φορές επιλέγουν τον μπαμπά και όχι τη μαμά για την ώρα του παιχνιδιού. Επίσης, όπως οι μαμάδες, έτσι και οι μπαμπάδες τείνουν να προσαρμόζουν την ομιλία τους, όταν μιλούν στα βρέφη. Μιλούν πιο αργά, επαναλαμβάνοντας φράσεις.

Επομένως, δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι ο βαθμός ευαισθησίας και εγγύτητας που δείχνει ένας πατέρας επηρεάζει το παιδί του. Επίσης, οι επιτυχημένοι γάμοι πολλές φορές υποδεικνύουν και έναν καλό πατέρα. Σύμφωνα με έρευνες, συμπεριφορές που ένας πατέρας χρησιμοποιεί στο γάμο του, όπως τεχνικές και συμπεριφορές επίλυσης προβλημάτων, αποτελούν μοντέλο και πρότυπο για τα παιδιά που ρουφούν και επηρεάζονται από τα πάντα.

Η ευθύνη της κοινωνίας και η συναισθηματική σύγχυση

«Πώς μπορούμε όμως να διακρίνουμε αν ένας πατέρας ή μια μητέρα δεν είναι τρυφεροί; Εγώ δεν μπορώ. Δεν μπορώ να θυμηθώ κανέναν από τους δύο να συνδέονται μαζί μου με οποιονδήποτε ουσιαστικό τρόπο. Με αγνοούσαν, σαν μια δουλειά που έπρεπε να αντιμετωπίσουν, σαν κάποιος που απλά χρειαζόταν φαγητό, ρούχα και καταφύγιο. Αλλά κατηγορώ τη μητέρα μου περισσότερο. Είναι αυτό δίκαιο;»

Αυτή η μαρτυρία και η απορία δεν είναι ασυνήθιστες. Η κοινωνία είναι πιο πρόθυμη να χωνέψει την ιδέα ότι ο πατέρας είναι λιγότερο τρυφερός και δείχνει λιγότερο ενδιαφέρον σε σχέση με τη μητέρα. Είναι περισσότερο έτοιμη να δικαιολογήσει τον πατέρα, αφού η μητέρα είναι εκείνη που βιολογικά είναι «προγραμματισμένη» να νοιάζεται περισσότερο για το παιδί της και όχι ο πατέρας.

Και είμαστε έτοιμοι να ζυγίσουμε την επίδραση των γονιών μας και να συμβιβαστούμε. Να πούμε ότι η παρουσία ενός τρυφερού, υποστηρικτικού γονέα θα καλύψει ή καλύπτει τις επιδράσεις ενός τοξικού. Όμως, αυτό δεν ισχύει με ψυχολογικούς όρους. Χάρη στην εξέλιξη, οι άνθρωποι είμαστε προγραμματισμένοι να δίνουμε μεγαλύτερη προσοχή στα κακά, τα οποία αποθηκεύουμε στην μακρόχρονη μνήμη. Απωθώντας τα ή μη, βρίσκονται εκεί, στο ασυνείδητο και επηρεάζουν μεγάλο μέρος τη ζωής μας.

Η κακοποίηση, η ματαίωση, η απόρριψη, η έλλειψη αγάπης αφήνουν τα σημάδια τους, είτε το θέλουμε, είτε όχι. Το ζήτημα δεν είναι να αγνοήσουμε την ιστορία μας, την ύπαρξη ενός τοξικού πατέρα ή της επίδρασής του στη δική μας ζωή. Ένας ψυχολόγος, ένας ειδικός ψυχικής υγείας μπορεί να κάνει αυτή τη βουτιά μαζί μας στο παρελθόν και να μας βοηθήσει να εντοπίσουμε και να ξεπεράσουμε όλα αυτά που μας πονούν.

Εμμανουήλ Ρουμελιώτης