Το ιερό προσκύνημα του Βυζικίου και γενικότερα της Πέρα Μεριάς, Η ιερά μονή Ευαγγελισμού της Θεοτόκου Κάστρου Άκοβας - Αρκαδίας

 Όψιμη εικόνα του Ευαγγελισμού της
Θεοτόκου στη Μονή της
Παναγίας της Ακοβίτισσας.

Γράφει ο π. Νεκτάριος Πέττας ( pnektario@gmail.com ),

Άκοβα, αρχομένου του μηνός Δεκεμβρίου 2014.

Α) Γενικά ιστορικά περί της Άκοβας.

Η γεραρά  Ιερά Μονή Ευαγγελιστρίας Άκοβας βρίσκεται σε υψόμετρο 720 μέτρων στο ορεινό άκρο της καστροπολιτείας της Άκοβας, ανατολικά από το χωριό της Αρκαδίας Βυζίκι. Εκτός από το Βυζίκι, ενώνεται με δύσβατο αγροτικό δρόμο  με τα χωριά Περδικονέρι (πρώην Κατσουλιά) και Γαλατά. Η Μονή απέχει μισή ώρα από την κωμόπολη των Τροπαίων (πρώην Βερβίτσας).  

Η Ιερά Μονή εορτάζει του Ευαγγελισμού, των νεοφανών Αγίων Ραφαήλ, Νικολάου και Ειρήνης, του Μάρτυρος Μάμαντος και  του Οσίου Γερασίμου του Νοταρά με τη συμμετοχή πολλών κατοίκων της ευρύτερης περιοχής. Επίσης, εύχος της Μονής είναι και ο προφήτης Χριστοφόρος Παπουλάκος διότι την είχε επισκεφτεί. Μάλιστα, στον δρόμο που οδηγεί προς το Βυζίκι, υπήρχε μέχρι πρότινος η μουριά του παπα-Νικόλα στην οποία ανέβηκε για να κηρύξει. 

Άποψη του Καθολικού. Διακρίνετε η κ. Ουρανία
Τοπιντσή, μεγάλη ευεργέτης της Μονής μας.

Σύμφωνα με τον ιστοριοδίφη του Βυζικίου Νικόλαο Φλούδα, το παλαιότερο καθολικό της Μονής, το οποίο έχει έκτοτε ερειπωθεί, ήταν μικρό σε όγκο και θολωτό «με ένα μεγάλο βαγένι με αγιογραφίες». Βρίσκετε στην νοτιοανατολική πλαγιά της ακρόπολης της Άκοβας και ανεγέρθη στην μεσαιωνική εποχή. Ιστορείται ότι, το οχύρωμα της Άκοβας, μέσα στο οποίο έγκειται η Μονή, χτίστηκε  από τους Φράγκους το 1205 μ.Χ στην θέση όπου προϋπήρχε άλλο από την ελληνιστική περίοδο.     

Από ορισμένους η τοπωνυμία Άκοβα πρέπει να θεωρηθεί αρχαιότατος ελληνικός γλωσσικός τύπος, πλησιέστατος της αρκαδο-κυπριακής διαλέκτου, που έχει σχέση μάλιστα με τους Αχαιούς. Κατά άλλους το όνομα Άκοβα προέρχεται από την λέξη Άκβα (ăqua της λατινικής και του ahra της γοτθικής) που σημαίνει νερό, λόγω της ύπαρξης πολλών υδάτων στην περιοχή κυρίως από τον ποταμό Λάδωνα.

Ο αείμνηστος προκάτοχός μου
οσιώτατος ασκητής Μοναχός
Γεράσιμος Τοπιντσής.

Η μεσαιωνική ακρόπολης της Άκοβα υπήρξε η έδρα της ισχυρότερης από τις 12 βαρονίες που ιδρύθηκαν στην Πελοπόννησο μετά την κατάληψή της από τους Φράγκους και την ίδρυση του Πριγκιπάτου της Αχαΐας, το 1205. Το οχυρό κάστρο της Άκοβας κατασκευάστηκε χάριν αμύνης της πλούσιας κοιλάδας του Αλφειού (Bouchon) και για να ελέγχει τον Ηλιακό κάμπο. Μέσα στην μακραίωνη ιστορική του πορεία, πουλήθηκε από τους Φράγκους στους Βυζαντινούς Ιωάννη Καντακουζηνό και Ανδρόνικο Παλαιολόγο το 1318, κατελήφθη από τους Οθωμανούς το 1458, τους Ενετούς  το 1684 και περιήλθε και πάλι στους Τούρκους  το 1715 ώσπου σταδιακά ερημώθηκε.

Η εφέστιος εικόνα της Μονή 
της Παναγίας της Ακοβίτισσας.

Το 1611 ιδρύθηκε Πατριαρχική Εξαρχία στην Άκοβα και το 1720 προσαρτήθηκε εκκλησιαστικά στην Μητρόπολη Λακεδαίμονος. Το 1754 η εξαρχία της Άκοβας ενώθηκε με την πατριαρχική εξαρχία Ζαρνάτας και ανακηρύχθηκε σε Αρχιεπισκοπή επί πατριαρχίας του Κυρίλλου του Ε΄. Η Μονή ήταν η έδρα της Επισκοπής Ακόβης, με σημαντικότερους επισκόπους που κόσμησαν τον θρόνο της τους εθνομάρτυρες Ανανία Λαμπάρδη και  Δανιήλ Παναγιωτόπουλο.

Αρκετοί είναι οι θρύλοι που συνοδεύουν την ιστορία του κάστρου.  Ένας αναφέρεται σε μία μυθική αμαζόνα που προστάτευε το φρούριο, η οποία, κατά την παράδοση,  είχε μόνο έναν μαστό και για αυτό το κάστρο είναι επίσης γνωστό ώς «Κάστρο της Μονοβύζας». Αλλού έχει καταγραφεί ως «Κάστρο της Κυράς», είτε προς τιμήν της  ανιψιάς του βαρόνου Γκωτιέ ντε Ροζιέρες, Μαργαρίτας, που θεωρείτο η πρώτη κυρία της Άκοβας, είτε της συνονόματης δευτερότοκης κόρης του πρίγκηπος Γουλιέλμου Βιλλαρδουΐνου, η οποία επίσης ήταν γνωστή ως «Κυρά της Άκοβας».

Η επιγραφή με το έτος 1889 στο
υπέρθυρο του νέου καθολικού της Μονής.

Κατά την ελληνική επανάσταση η Άκοβα υπήρξε ιδιαίτερη στρατιωτική περιφέρεια, η της «Πέρα Μεριάς», δηλαδή των χωριών του εκείθεν του Λάδωνα Αρκαδίας, ή των ορεινών περιοχών του οροπεδίου Άκοβαις, και έδωσε πολλούς άνδρες και εφόδια στον αγώνα. Σύμφωνα με ιστορικές πηγές, το κάστρο αναφέρεται και ως «Ελληνοφόνιο / Mattégrifon», διότι εκεί αποκεφάλιζαν οι Σταυροφόροι όσους Ρωμιούς δεν δέχονταν να «φραγκέψουν».

β) Η σύγχρονη ιστορία της Μονής Ευαγγελισμού

Η σύγχρονη ιστορία της Μονής συνδέετε με τον τελευταίο ασκητή της τον αοίδιμο οσιώτατο Μοναχό Γεράσιμο Τοπιντζή εκ Βυζικίου (+ 18-02 -2002). Έκτοτε η Μονή παρέμεινε κλειστή. Το 2004 η κ. Ουρανία Τοπιντζή, εις μνήμη του Μοναχού Γερασίμου, του συζύγου της Νικολάου και της θυγατέρας της Αικατερίνης, θα καταστεί μεγάλη ευεργέτης. Διότι δίνοντας μεγάλο χρηματικό ποσό ανακαινίστηκε το κτηριακό συγκρότημα της Μονής, μερίμνη του Εξωραιστικού και Εκπολιτιστικού Συλλόγου Βυζικίου, όπως αναφέρει η μαρμάρινη επιγραφή.   

Δείγμα από την καταστροφή
από το σαράκι στο Καθολικού.(Θρόνος)

 Το 2013 ο Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης μας Γόρτυνος και Μεγαλοπόλεως κ. Ιερεμίας Φούντας, ανέθεσε στην ταπεινότητά μου, να αναλάβει την ευθύνη της ανακαίνισης της Μονής ώστε αυτή να λειτουργήσει και πάλι η ανδρώα γεραρά Μονή. Στις 2 Φεβρουαρίου 2014, κατόπιν εντολής της Ιεράς Μητροπόλεως, υπεγράφη πρωτόκολλο παράδοσης και παραλαβής  της Μονής Άκοβας από τον δραστήριο και φιλομόναχο εφημέριο Ι.Ν. Αγ. Νικολάου Βυζικίου, πρεσβύτερο π. Φίλιππο Ραΐση και τον γράφοντα την παρούσα έκθεση. Από το πρωτόκολλο εξάγεται το συμπέρασμα ότι η Μονή είναι, αναμφισβήτητα από τις ποιο πτωχές στην Πελοπόννησο. Ακόμη με το υπ’ αρ. 840 τις 11-06-2114 εγγράφου της Ιεράς Μητροπόλεως ορίζετε ως υπεύθυνος της Μονής η ταπεινότητά μου.

Από τότε,  με πολύ κόπο και αγώνα και με την συνδρομή κυρίως των πιστών βυζικιωτών, έχει σημειωθεί πρόοδος. Ενδεικτικά αναφέρονται τα εξής:

Η πρόχειρη πόρτα του Καθολικού,
όπου διακρίνονται οι παραβίασης της.

1) Το Καθολικό καθώς και οι λοιποί χώροι της Μονής καθαρίστηκαν και αποκαταστάθηκαν τα σπασμένα τζάμια.

2) Έγιναν αγορές, επισκευές και διορθώσεις. Συγκεκριμένα αγοράστηκαν εργαλεία, θερμοσίφωνας, ξυλόσομπες, φώτα, εξοπλισμός στην κουζίνα με οικιακές συσκευές και διορθώθηκαν οι αποχετεύσεις. Επίσης, προμηθευτήκαμε δεύτερο βυτίο νερού για να εξυπηρετείται η Μονή το καλοκαίρι και για τυχόν περιπτώσεις πυρκαγιάς.                  

3) Κατασκευάσαμε επιγραφές στα ελληνικά και αγγλικά, οι οποίες θα τοποθετηθούν σε καίρια σημεία, ώστε να κατευθύνονται σωστά οι έλληνες και ξένοι επισκέπτες προς την Μονή και το Κάστρο.

Δείγμα από την καταστροφή 
από το σαράκι στο Καθολικού.
(Αγία Τράπεζα)

4) Τοποθετήθηκαν ελληνικές και βυζαντινές σημαίες στο Καθολικό και στον προαύλιο χώρο της Μονής. 

5) Οπλίστηκε ο Ναός με λειτουργικά σκεύη και βιβλία ώστε να τελούνται οι ιερές ακολουθίες ανελλιπώς.

6)  Από το Ασκητήριο των αειμνήστων γονέων μου ιερέως Νικολάου και Ανθής πρεσβυτέρας πρόσφερα στην Μονή ιερά λείψανα  των Αγίων: Γεωργίου (τεμ. Κάρας), Δημητρίου, Νικολάου, Παρθενίου, Χαραλάμπους, Νεκταρίου, Δημητρίου και Παύλου των νεομαρτύρων, Παρασκευής, Παντελεήμονος, Αναργύρων, Θεοδώρων, Ραφαήλ, Νικολάου και Ειρήνης, Μάμαντος, Χριστοφόρου και άλλων αγίων. Τα μικρά αυτά τεμάχια, αλλά μεγάλα σε πνευματική δύναμη, έχουν τοποθετηθεί σε λειψανοθήκες, ενώ γίνετε προσπάθεια για την δημιουργία Κειμηλιαρχείου της Μονής. Επίσης πλουτίστηκε η Μονή και ένα άλλο ιερό θησαυρό, την εμβάδα (παντόφλα) του οσίου Γερασίμου του Νοταρά.

Το διακονικό του καθολικού
όπου διακρίνεται έντονα η υγρασία

7) Δι΄ εξόδων μου έγινε συντήρηση εικόνων όπως της εφέστιας θαυματουργής εικόνας της Παναγίας της Ευαγγελίστριας ή, της επονομαζομένης Ακοβίτισσας, η οποία χρονολογείται από την μεταβυζαντινή εποχή και της όψιμης μεταβυζαντινής εικόνας του τέμπλου που παρουσιάζει τον Χριστό ως Μέγα Αρχιερέα.

8) Δημιουργήθηκαν νέα βιβλία όπως Γενικό Καθολικό, Καθημερινό, Πρακτικό, Μοναχολόγιο-Δοκιμολόγιο, Πρωτόκολλο Αλληλογραφίας, Βιβλίο Πρακτικών, μπλόκ Ενταλμάτων Πληρωμής και Γραμματίων Είσπραξης διότι τα επίσημα παλαιότερα βιβλία είχαν καταστραφεί. Επίσης συγκεντρώνονται τα απαραίτητα δικαιολογητικά για να γίνει η επανίδρυση της Μονής. Ήδη ο αξιότιμος Δήμαρχος Γορτυνίας κ. Ιωάννη Γιαννόπουλος μας απέστειλε τις 27-03-2014 επίσημο έγγραφο που αναφέρει ότι η Μονή βρίσκεται εντός των ορίων του Δήμου Γορτυνίας και συγκεκριμένα εντός της Δημοτικής Ενότητας Τροπαίων.

Η θέα από το μπαλκόνι της Μονής, όπου
και το ερειπωμένο παλαιό γυναικείο Μονύδριο.

9) Λύθηκε προσωρινά το πρόβλημα της ύδρευσης της Μονής με την επανασύνδεση της  με το υδρευτικό σύστημα του Βυζικίου. Ωστόσο, χρειάζεται να διευθετηθεί πλήρως το θέμα διότι κατά το θέρος πέφτει δραματικά η πίεση του νερού. Υπάρχει η δυνατότητα ύδρευσης της Μονής από την παλαιά πηγή της στην θέση «Μολόσαινα» που βρίσκεται 550 μέτρα χαμηλότερα από την Μονή. Έχει ήδη προταθεί στην υπηρεσία υδρεύσεως του Δήμου να διενεργήσει τα δέοντα, ώστε η πηγή να αξιοποιηθεί.

10) Ο δρόμος καλυτέρευσε αφού με μηχάνημα του Δήμου, καλύφθηκαν οι περισσότερες λακκούβες με χώμα. Ωστόσο, είναι απαραίτητο να ασφαλτοστρωθεί για να γίνει η πρόσβαση των πιστών στην Μονή και των τουριστών στο Κάστρο ευκολότερη και ασφαλέστερη. Με τον Περιφερειάρχη Πελοποννήσου κ. Πέτρο Τατούλη, τον Αντιπεριφερειάρχη Αρκαδίας κ. Ευάγγελο Γιαννακούρα και τον Δήμαρχο Γορτυνίας έχουμε άμεση συνεργασία για την άμεση και σε αυτό στο θέμα.

Πηγή νερού στην θέση Μολόσενα, 

600 μ. χαμηλότερα από ιερό βήμα 

του Καθολικού της Μονής.

11) Επειδή δεν διασώζεται κανένα έγγραφο στην Μονή, σε συνεργασία με Πανεπιστημιακούς καθηγητές, έχουμε κάνει ενέργειες να ξαναποκτηθεί  το ιστορικό της αρχείο και να κατασκευαστεί βιβλιοθήκη για να το στεγάσει.

12) Τελευταία έγινε έναρξη αριθμού φορολογικού μητρώου της Μονής, υπαγομένη στην ΔΟΥ Τριπόλεως.

Γ)  Εκκρεμότητες προς διευθέτηση

Με την ευλογία του Μητροπολίτη μας, οι Βυζικιώτες και η ελαχιστότητά μου αγωνιζόμαστε να επαναφέρουμε την Μονή στο αρχαίο της κάλλος. Παρ’ όλες τις φιλότιμες προσπάθειές μας, σοβαρές  εκκρεμότητες οι οποίες οφείλονται στα πολλά χρόνια εγκατάλειψής της,  παραμένουν.  Συγκεκριμένα:

Χάρτης όπου διακρίνετε η νέα Μονή
Ευαγγελισμού και η ευρύτερη περιοχή της. 

1) Τα κεραμίδια του Καθολικού από χρόνια έχουν πολυμεριστοί από τον πάγο και τραβούν υγρασία με αποτέλεσμα τα όμβρια ύδατα να τρέχουν στους τοίχους της εκκλησίας και το εσωτερικό της  να είναι υγρό.  Επίσης, τα κεραμίδια του υπόλοιπου κτιριακού συγκροτήματος θέλουν έλεγχο διότι, από την κακοκαιρία του χειμώνα, μερικά έχουν καταστραφεί και επιτρέπουν στα νερά να εισχωρούν προκαλώντας ζημιές. Έγιναν κάποιες προσωρινές επιδιορθώσεις αλλά, σύμφωνα με τον τεχνίτη,  χρειάζεται ολική αντικατάσταση των κεραμιδιών της εκκλησίας και μερική στα λοιπά κτίρια.

2) Το βόρειο τμήμα του κυρίως κτιριακού συγκροτήματος της Μονής συνορεύει με βράχο λόγο ότι το έδαφος είναι επικλινές και πρέπει να γίνουν εργασίες μόνωσης ώστε να αποφευχθεί η διείσδυση υγρασίας. 

 Κατεστραμμένη ξύλινη κατασκευή
της Πρόθεσης του Καθολικού.

 3) Όλες οι ξύλινες κατασκευές του Καθολικού (στασίδια, δεσποτικό, προσκυνητάρια, καρέκλες, στηρίγματα του κουβουκλίου της Αγίας Τράπεζας κ.α.) έχουν προσβληθεί από σαράκι το οποίο έχει καταφάει το εσωτερικό του ξύλου. Κατόπιν υπόδειξης ειδικών, τα ραντίσαμε με καθαρό πετρέλαιο αλλά το σαράκι και τα αυγά του είναι τόσο βαθιά ριζωμένα που, αν δεν εξοντωθούν με δυναμική επέμβαση εταιρείας που ειδικεύεται στο πρόβλημα, θα επέλθει άμεση ολική καταστροφή των προαναφερθέντων.

4)  Η πόρτα του Καθολικού χρειάζεται να αντικατασταθεί διότι είναι πρόχειρη και δύο φορές επί ημερών μας έχει παραβιαστεί. Μάλιστα, πρέπει στην κατασκευή της να ακολουθηθεί το μοτίβο τις σιδηροκατασκευής των φωτιστικών ανοιγμάτων (των παραθύρων), ώστε να δένει αρμονικά με τον χώρο.

   5) Τα υπόλοιπα κτίρια του προαυλίου χώρου που είναι ερειπωμένα και άνευ στέγης, χρειάζονται επισκευή για να γίνουν και πάλι λειτουργικά. Υπάρχουν άτομα που έχουν εκφράσει την επιθυμία να γίνουν συνμοναστές μου και η δημιουργία νέων χώρων θα κάνει εφικτή την πιθανότητα εγκαταβίωσης τους στην Μονή.

Το υπό κατασκευή κτήριο όπου
θα φιλοξενείται το αρχονταρίκι και η κουζίνα.

6) Οι καλωδιώσεις, ειδικά των εξωτερικών χώρων, πρέπει να αντικατασταθούν διότι δεν έχουν προστατευτικό σωλήνα και είναι εκτεθειμένες στα στοιχεία της φύσης και τα ζωύφια, τα οποία τις έχουν φάει σε ορισμένα σημεία, κάνοντάς τες επικίνδυνες.

 7) Είναι απαραίτητο να τοποθετηθεί αλεξικέραυνο γιατί ο χειμώνας στην περιοχή είναι βαρύς. Τα κυπαρίσσια που ορθώνονταν νοτιοδυτικά του προαυλίου της Μονής έχουν ήδη χτυπηθεί από κεραυνό και ξεράθηκαν.

8) Τα δύο εξωτερικά αποχωρητήρια των προσκυνητών είναι ημιτελή και σε αθλία κατάσταση και, επομένως, χρειάζονται άμεση αποπεράτωση/αποκατάσταση.  

Το κεντρικό κτηριακό συγκρότημα
της Μονής είναι δίπλα από τα
βράχια του βουνού, με αποτέλεσμα
να δημιουργείτε υγρασία.

 9) Το κτίριο απέναντι από το Καθολικό με τις καμάρες που προορίζεται για αρχονταρίκι και κουζίνα πρέπει να ολοκληρωθεί. Είναι αναγκαίο να κατασκευαστεί πάτωμα και να κλείσουν με τζαμαρία οι καμάρες και στο παλαιό τοίχο να γίνει αρμολόγημα.

10) Ο φράχτης και η εξωτερική πόρτα της Μονής, στα σημεία που στέκονται όρθια έχουν καταστραφεί. Για λόγους ασφαλείας είναι φρόνιμο να αντικατασταθούν. Επίσης για τους ίδιους λόγους, πρέπει να τοποθετηθούν προβολείς και κάγκελα στις απόκρημνες πλευρές.

Η κατεστραμμένη
κεραμοποιεία του Καθολικού.

11) Είναι βασικό η Μονή να συνδεθεί με το τηλεφωνικό δίκτυο ώστε να διευθετούνται οι υποθέσεις της, να εξυπηρετούνται οι προσκυνητές αλλά και για περιπτώσεις εκτάκτου ανάγκης. Δυστυχώς, η κινητή τηλεφωνία δεν προσφέρεται γιατί καμίας εταιρείας το σήμα δεν καλύπτει την περιοχή. Έχω κάνει κάποιες επαφές αλλά το πρόβλημα είναι δύσκολο να επιλυθεί και είναι πολυδάπανο γι’ εμάς, διότι απαιτείτε τοποθέτηση κολόνων και καλωδίων για σταθερή τηλεφωνία.

12)  Ακόμα αγώνας μας είναι το παλαιό της Μονής μας Καθολικό με τα κτήριά του, που βρίσκεται ποιο πάνω από την Μονή που διαμένουμε, και συγκεκριμένα στο νοτιανατολικό τμήμα της καστροπολιτείας της Άκοβας, να φροντιστή.

Στις ιερές ακολουθίες όταν μνημονεύουμε τους πατέρες και δωρητές της Μονής ταύτης, συμπεριλαμβάνονται και οι Μοναχές που διακόνησαν στο απέναντι από το ποταμό Καλογριάς ή Τουθόα, Μονύδριο, τι οποίο ορθώνετε ερειπωμένο. Ο Φλούδας διασώζει ορισμένα ονόματα αυτών των Καλογραιών.

Το Διακονικό και το τετρατοσφαίριο
του τρούλου του καθολικού,
όπου διακρίνετε έντονα η υγρασία.

Παρ’ όλες τις αντιξοότητες, ο αγώνας μας γίνεται προς δόξα Θεού και τιμή της Παναγίας μας. Με την δύναμη που αντλούμε από Αυτούς, θα συνεχίσουμε να εργαζόμαστε φιλότιμα ώστε τα προβλήματα της ιστορικής Μονής να διευθετηθούν  πλήρως. Η συνεργασία μας με την αντιδήμαρχο Τροπαίων κ. Δήμητρα Μουτζούρη, με την ενορία του Βυζικίου, με τον Πρόεδρο της τοπικής Κοινότητας Βυζικίο κ. Βασίλειο Νικολόπουλο, με τον Εξωραϊστικό και Εκπολιτιστικό Σύλλογο Βυζικίου, με την Ένωση των Απανταχού Βυζικιωτών και λοιπούς τοπικούς Συλλόγους, ελπίζουμε θα δώσει τους ποιο ευδόκιμους καρπούς για την πρόοδο του Μοναστηριού και της ευρύτερης περιοχής. Γι’ αυτό παρά την οικονομική δυσπραγία της εποχής μας, με την βοήθεια του Θεού και της Παναγίας μας και την πολύτιμη οικονομική συνδρομή αυτών που τιμούν την Μονή μας και ποθούν να αναστηθεί και πάλι το σπιτικό της στην καστροπολιτεία της Άκοβας, ελπίζουμε στην εκπλήρωση του ιερού αυτού σκοπού που προσπαθεί η Μονή της Παναγίας της Ακοβίτισσας.