Εορτή 28η Οκτωβρίου 2024 στον Ιερό Ναό Γενεσίου Τιμίου Προδρόμου Παραλίας

 

Κυριακή 3 Νοεμβρίου 2024

Εβδομαδιαίο  Φυλλάδιο 
«Για τους Γονείς της Ενορίας»

Ιερός Ναός Γενέσιον Τιμίου Προδρόμου Παραλίας Πατρών

Πατήστε πάνω στις φωτογραφίες για να διαβάσετε τα κείμενα

Ἡ «δύναμις» τοῦ … πονηροῦ! - π. Τιμόθεος Παπασταύρου

ΕΥΑΓΓΕΛΙΟΝ ΚΥΡΙΑΚΗΣ ΣΤ΄ ΛΟΥΚΑ (20 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 2024) 

«Ἐξελθόντα δὲ τὰ δαιμόνια ἀπὸ τοῦ ἀνθρώπου

εἰσῆλθον εἰς τοὺς χοίρους» (Λουκ. Η΄ 27-39).

 

Ἡ «δύναμις» τοῦ … πονηροῦ!

 

Ὁ κόσμος, φίλοι μου καὶ ἀδελφοί μου, … ὁ ἀδαὴς κόσμος, ὁ κόσμος ἐκεῖνος ὅστις ἔχει παχυλὴν καὶ ἐλαχίστην γνῶσιν διὰ τὰ πάντα, κυρίως ὅμως διὰ τά, περὶ τὴν Ὀρθόδοξον πίστιν, - ἔστω καὶ ἐὰν εἶναι βεβαπτισμένοι κατὰ τὸ Ὀρθόδοξον δόγμα, - … οὗτοι λοιπόν, θεωροῦσιν ὅτι ὑπάρχουσιν ἀόρατοι, αἱ δυνάμεις «τοῦ καλοῦ καὶ τοῦ κακοῦ»! Πιστεύουσιν ὅτι, ὁ ἄνθρωπος καλεῖται εἰς τὴν ζωὴν ταύτην, ἵνα ἐπιλέγῃ μεταξὺ τούτων τῶν ἐναντίων δυνάμεων, καί, - ὡς ὁ μυθολογικὸς Ἡρακλῆς ἐπέλεξεν τὴν Ἀρετὴν ἔναντι τῆς Κακίας, - ἔστω καὶ ἂν ὁ δρόμος τῆς δευτέρας ὡμοίαζεν εὔκολος καὶ ἀνώδυνος, - οὕτω καὶ οὗτοι ὑποστηρίζουσιν, ὅτι τὸ καλὸν καὶ τὸ κακόν, εἶναι «ἰσοδύναμοι θεοί», οἵτινες καὶ ἀντιπαλαίουσι διαρκῶς καὶ κυριαρχοῦσιν … «πότε ὁ ἕνας καὶ πότε ὁ ἄλλος»! Ἀποφεύγουσιν ἐπιμελῶς ἵνα τοὺς κατονομάζωσι, διότι τοιουτοτρόπως θὰ καταλήξωσιν εἰς τὴν ὕπαρξιν τοῦ Ἀληθινοῦ Θεοῦ, καὶ τῶν σκοτεινῶν δαιμόνων, κάτι ὅμως ποὺ τοὺς ὑποχρεώνει ἵνα πιστεύσωσιν ἀληθινῶς καὶ … ζήσωσι κατὰ τὸ Θεῖον θέλημα, κάτι τὸ ὁποῖον παραβιάζει τὴν … ἀθεΐαν καὶ ἀπιστίαν καὶ ἀδιαφορίαν των! Ἐπιλέγουσι μὲν τὸ «καλόν», ἐκεῖνο ὅμως ὅπερ νομίζουσι οὗτοι ὡς … καλόν!

Σήμερον, τὸ ἱερὸν ἀνάγνωσμα τοῦ Εὐαγγελίου, διευκρινίζει τὰς ἀνωτέρω ἀνυποστάτους ἀοριστίας, καὶ διασαφίζει τὴν ἀλήθειαν …! «Δυνατὸς καὶ πανίσχυρος» ὁ δαίμων, … ὅσον, ὅμως, ἀπουσιάζει ὁ Κύριος ἡμῶν Ἰησοῦς Χριστός! «Πίσω» ἀπὸ τὸ πρόσωπον τοῦ ταλαιπώρου δαιμονιζομένου, χτυπᾷ, ὑβρίζει, ἀπειλεῖ, παριστᾷ τὸν δυνατό, σπάζει τὰς ἁλύσεις διὰ τῶν ὁποίων προσεπάθουν οἱ ἄνθρωποι ἵνα τὸν τιθασεύσωσι, φοβίζει τοὺς ἀνθρώπους, κοιμᾶται εἰς τὰ τρομακτικὰ νεκροταφεῖα, ζεῖ ζωὴν ἔξαλλον καὶ ἀλλόφρονα! Ἐπαναλαμβάνω, ὅμως, … ἀπόντος τοῦ Παντοδυνάμου Κυρίου! Ὅταν, ὅμως, πλησιάζει ὁ Χριστὸς μετὰ τῶν μαθητῶν Του, ἂς ἀκούσωμεν πῶς συμπεριφέρεται ὁ «κατηραμμένος»! «Ἰδὼν δὲ τὸν Ἰησοῦν καὶ ἀνακράξας προσέπεσεν αὐτῷ καὶ φωνῇ μεγάλῃ εἶπε· τί ἐμοὶ καὶ σοί, Ἰησοῦ, υἱὲ τοῦ Θεοῦ τοῦ ὑψίστου; δέομαί σου, μή με βασανίσῃς … καὶ παρεκάλει αὐτὸν ἵνα μὴ ἐπιτάξῃ αὐτοῖς εἰς τὴν ἄβυσσον ἀπελθεῖν. … καὶ παρεκάλουν αὐτὸν ἵνα ἐπιτρέψῃ αὐτοῖς εἰς ἐκείνους (τοὺς χοίρους) εἰσελθεῖν· καὶ ἐπέτρεψεν αὐτοῖς».

Αὐτὴ εἶναι ἡ «δύναμις» τοῦ πονηροῦ! Πίπτει καὶ προσκυνεῖ πρὸ τῶν Θείων ποδῶν, Τὸν παρακαλεῖ … μὴ τὸν βασανίσῃ, ζητεῖ τὴν ἄδειαν τοῦ Κυρίου καὶ Παντοδυνάμου Θεοῦ, διὰ νὰ εἰσέλθῃ εἰς τοὺς χοίρους, καὶ ἐμβαίνωσιν εἰς τούτους, ὅταν Ἐκεῖνος τοὺς ἐπέτρεψεν! Ποῦ εἶναι, λοιπόν, ἡ «δύναμις» τοῦ κακοῦ; Βεβαίως καὶ ἔχει δύναμιν ὁ κατάρατος δαίμων, ἀλλὰ τὴν χρησιμοποιεῖ μόνον ὅταν … τοῦ τὸ ἐπιτρέπει ὁ Κύριος καὶ Θεός …!

 

«Ὑπὸ … ἔλεγχον»!!!

 

Οὕτω, βλέπομεν, εἰς τὸν πολύπαθον Ἰώβ, ὅτι ὁ διάβολος ἐξουθενεῖ κυριολεκτικῶς τὸ Ἅγιον τοῦτον ἄνθρωπον, μόνον, ὅμως, ὅσον τοῦ ἐπιτρέπει ὁ Κύριος! Ἂς ἴδωμεν … «Τότε εἶπεν ὁ Κύριος τῷ διαβόλῳ· ἰδοὺ πάντα, ὅσα ἐστὶν αὐτῷ, δίδωμι ἐν τῇ χειρί σου, ἀλλ᾿ αὐτοῦ μὴ ἅψῃ»! Τοῦτο, κατὰ τὴν πρώτην «ἄδειαν» ποὺ δίδει εἰς τὸν πονηρόν! Κατὰ δὲ τὴν δευτέραν, … «εἶπε δὲ ὁ Κύριος τῷ διαβόλῳ· ἰδοὺ παραδίδωμί σοι αὐτόν, μόνον τὴν ψυχὴν αὐτοῦ διαφύλαξον» (Ἰὼβ Α΄, Β΄)! Καὶ κατὰ τὴν πρώτην, ἀλλὰ καὶ κατὰ τὴν δευτέραν «ἐπίθεσιν» τοῦ διαβόλου κατὰ τοῦ δικαίου, κινεῖται οὗτος μὲ ἄκραν «χειρουργικὴν» ἀκρίβειαν, καὶ δὲν τολμᾷ ἵνα παραβιάσῃ τὰ Θεῖα … ὅρια! Ἔχει, ἀσφαλῶς, δύναμιν τεραστίαν! Κινεῖ τοὺς κακοποιοὺς κατὰ τοῦ δικαίου, δημιουργεῖ καιρικὰ συνθήκας τοιαύτας, ὥστε θανατοῦνται καὶ τὰ δέκα τέκνα τοῦ Ἰώβ, ὠθεῖ τὴν ἐπιπολαίαν σύζυγόν του ἵνα παρακινήσῃ τὸν Ἅγιον εἰς βλασφημίαν κατὰ τοῦ Θεοῦ, καί, - κυρίως, - ἐνεργεῖ μὲν ἐγκληματικῶς, μὴ δυνάμενος, ὅμως, ἵνα ὑποχρεώσῃ τοῦτον εἰς … ἁμαρτίαν!

Ἀνεφέρθημεν εἰς τὸν Ἅγιον Ἰώβ, διότι αἱ κινήσεις τοῦ πειρασμοῦ εἶναι ἀντίστοιχοι μὲ τὰς περιγραφομένας εἰς τὴν σημερινὴν περικοπήν! Ἀπόντος τοῦ Κυρίου, ὡς ἤδη εἴπωμεν, … «ἀλωνίζει», κατὰ τὸ κοινῶς λεγόμενον, ὁ βρωμερός! Τί συμβαίνει, ὅμως, ὅταν ἐμφανίζεται ὁ Χριστός; Ἔστω καὶ ἂν Οὗτος, ἐξωτερικῶς φαίνεται εἷς κοινὸς ἄνθρωπος, ὁ διάβολος αἰσθάνεται τὸν … κίνδυνον! Ἀντιλαμβάνεται ὅτι πίπτουσιν αἱ «δυνάμεις» του καὶ κινδυνεύει …! Σπεύδει καὶ πίπτει πρὸς τοὺς Θείους πόδας καὶ παρακαλεῖ καὶ ἱκετεύει, «δέομαί σου, μή με βασανίσῃς»! Ὅταν δὲ ἀκούει τὴν Θείαν προσταγήν, ἵνα ἐξέλθῃ ἐκ τοῦ ταλαιπώρου ἐκείνου ἀνθρώπου, ἀμέσως ἐξέρχεται καὶ παρακαλεῖ, ἐὰν τοῦ ἐπιτρέπει, ἵνα εἰσέλθῃ εἰς τοὺς χοίρους! Τίποτε δὲν τολμᾷ ἵνα πράξῃ … «ἄνευ ἀδείας»! Οὗτος εἶναι ὁ δῆθεν δυνατός, πρὸ τοῦ … ὄντως Παντοδυνάμου, καὶ αὕτη εἶναι ἡ δῆθεν δύναμις τοῦ κακοῦ!

Βεβαίως, ἵνα μὴ ὑπάρξωσι λανθασμέναι ἐκτιμήσεις, ἐπαναλαμβάνομεν, ὅτι «τὸ κακὸν ἐξανεμίζεται καὶ εἶναι παντελῶς ἀνίκανον, ὅσον ἐλέγχεται ὑπὸ τοῦ Κυρίου»! Ὅταν, ὅμως, ἐπιτρέψῃ ὁ Κύριος, ἢ θελήσωμεν ἡμεῖς διὰ τῶν ἐπιλογῶν ἡμῶν καὶ ἐκμεταλευόμενοι τὴν ἐλευθερίαν μας, … ἀποσκιρτήσωμεν ἐκ τῆς Θείας σκέπη καὶ ἀγκάλης τοῦ Οὐρανίου Πατρὸς ἡμῶν, τότε … ἡ δύναμις τοῦ κακοῦ γίνεται «ἀκατανίκητος»! Τότε, δύναται οὗτος ὁ κακοποιός, - καὶ ἐφ’ ὅσον τοῦ τὸ ἐπιτρέπει ὁ Χριστός, - ἵνα … ἀγγίξῃ Τοῦτον, καὶ ἵνα παραλάβῃ,  «αὐτὸν ὁ διάβολος εἰς τὴν ἁγίαν πόλιν, καὶ ἵστησιν αὐτὸν ἐπὶ τὸ πτερύγιον τοῦ ἱεροῦ καὶ λέγει αὐτῷ· εἰ υἱὸς εἶ τοῦ Θεοῦ, βάλε σεαυτόν κάτω» (Ματθ. Δ΄ 5-6), ὡς συνέβη τοῦτο εἰς τὸ Σαραντάριον!

 

Ἡ δύναμις καὶ ἡ ἀδυναμία!

 

Μετὰ τὰ ὅσα ἀνεφέραμεν, ἀδελφοί μου καὶ ἀδελφαί μου, ἀναγνῶσται καὶ ἀναγνώστριαι, γίνεται κατανοητόν, ὅτι τὸ πονηρὸν πνεῦμα, δι’ ἐκείνους οἵτινες στηρίζονται καὶ ἐλπίζουσιν εἰς τὴν Θείαν Παντοδυναμίαν, εἶναι παντελῶς ἀδύναμον! Τοῦτο βλέπομεν καὶ κατανοοῦμεν, ὅταν μελετῶμεν τοὺς βίους τῶν Ἁγίων τῆς Ἐκκλησίας μας, κυρίως δὲ ἐκείνων οἵτινες ἠσκήθησαν «ἐν ὄρεσι καὶ σπηλαίοις καὶ ταῖς ὁπαῖς τῆς γῆ, ὑστερούμενοι, θλιβόμενοι, κακουχούμενοι», δηλαδὴ τῶν Ὁσίων καὶ Ἀσκητῶν! Ἐκείνων οἵτινες ἐπάλαισαν … «σῶμα πρὸς σῶμα» μὲ τὸν κατηραμένον καὶ ἐνίκησαν τοῦτον, διὰ τῆς χάριτος καὶ βοηθείας τοῦ Ἀνικήτου Κυρίου! Ἐκείνων, οἵτινες ἐβίωσαν τὰς «μηχανὰς τοῦ ἀλλοτρίου» καὶ τὰς διέλυσαν καὶ ἐξευτέλισαν τοῦτον! Οὗτοι εἶναι τὸ αἰώνιον παράδειγμα, ὅτι διὰ τοῦ Σωτῆρος ἤσχυναν τὸν διάβολον καὶ ὑπερέβησαν τὰ δόλια σχέδιά του!

Λυποῦμαι, ὅμως, ἐκείνους, οἵτινες ὑπετάγησαν εἰς τὴν δύναμιν τοῦ κακοῦ καὶ τοῦ διαβόλου, καὶ χάριν τῶν προσκαίρων ἀπολαύσεων καὶ ἀξιωμάτων, ἐθυσίασαν τὴν πρὸς τὸν Κύριον ἀγάπην των, καὶ προετίμησαν, ἀντὶ τῶν ἐπουρανίων τὰ ἐπίγεια, ἀντὶ τῶν αἰωνίων τὰ πρόσκαιρα καὶ ἀντί τῶν ἀφθάρτων τὰ φθαρτά καὶ μάταια! Ἅπαντας τούτους, εἶναι πιθανόν, ὁ διάβολος νὰ τοὺς «βοηθήσῃ» καὶ ἐξυπηρετήσῃ εἰς τὴν μικρὰν καὶ σύντομον πρόσκαιρον ταύτην ζωήν, καὶ νὰ ἀπολαύσωσιν τὰς μικρὰς καὶ ἀσημάντους ἡδονὰς τοῦ κόσμου τούτου! Τὴν πικρίαν, ὅμως, καὶ τὴν ἀπερίγραπτον θλῖψιν καὶ ὀδύνην, ἥντινα θὰ βιώσωσι μετὰ τὸν σωματικὸν θάνατον, ὣς μᾶς ἐδίδαξεν ὁ Διδάσκαλος δι’ ἐκείνης τῆς ἀποκαλυπτικῆς παραβολῆς «τοῦ πλουσίου καὶ τοῦ Λαζάρου» (Λουκ. ΙΣΤ΄ 19-31), δὲν δύνανται ἵνα τὴν φαντασθῶσι! Διὰ τούτου εὔχομαι, ἵνα προλάβωσι καὶ προτιμήσωσι ὀλίγην θλῖψιν ἐν τῷ παρόντι αἰῶνι, καὶ ἀξιωθῶσι καὶ οὗτοι τῆς αἰωνίου μακαριότητος. Ἀμήν!

 

Ἀρχιμ. Τιμόθεος Γ. Παπασταύρου

 

       Ἱεροκῆρυξ Ἱερᾶς Μητροπόλεως Πατρῶν

Νέο Ειδικό Τμήμα στον Αθλητικό Όμιλο "ΓΑΛΗΝΗ" για παιδιά με ειδικές ανάγκες

 

"Εκκλησία και Αθλητισμός" συζήτηση με τους π. Αντώνιο Ρουμελιώτη και π. Χρήστο Μήτσιο (παπα ΠΑΟΚ)

 

Τμήματα και Πρόγραμμα προπονήσεων του ΑΘΛΗΤΙΚΟΥ ΟΜΙΛΟΥ "ΓΑΛΗΝΗ"

 

Ιερά Παράκληση στον Άγιο Ανδρέα με τους Ιερείς και Ιεροψάλτες του Ι.Ν. Γενεσίου Τιμίου Προδρόμου Παραλίας

 

Κυριακή 27 Οκτωβρίου 2024

Εβδομαδιαίο  Φυλλάδιο 
«Για τους Γονείς της Ενορίας»

Ιερός Ναός Γενέσιον Τιμίου Προδρόμου Παραλίας Πατρών

Πατήστε πάνω στις φωτογραφίες για να διαβάσετε τα κείμενα

Ὁ Γέροντας Γρηγόριος Δοχειαρίτης (✝9/22 Οκτωβρίου 2018)

Ἱερ. Φιλόθεος Δοχειαρίτης

Στίς 9/22 Ὀκτωβρίου τοῦ 2018, τήν 10.44 μ.μ. περίπου, κοιμήθηκε ὁ γέροντας Γρηγόριος, ὁ ἐπί 38 ἔτη Καθηγούμενος τῆς Μονῆς Δοχειαρίου. Ἀγωνιστής μοναχός, χαρισματοῦχος ἡγέτης, φωτισμένος νοῦς μέ κριτικό πνεῦμα, στοργικός πνευματικός πατέρας, δόκιμος χειριστής τοῦ λόγου, ἀνακαινιστής καί νέος κτίτορας τῆς παλαίφατης Μονῆς του.

Ὁ γέροντας Γρηγόριος μαθήτευσε παρά τούς πόδας τοῦ ὁσίου Ἀμφιλοχίου τοῦ Πατμίου ἀλλά καί τοῦ ὁσίου Φιλοθέου Ζερβάκου, ἡγουμένου τῆς Μονῆς Λογγοβάρδας Πάρου. Στά 29 του χρόνια ἔγινε ἡγούμενος τῆς Μονῆς Μυρτιᾶς Αἰτωλοακαρνανίας καί κατόπιν τῆς Μονῆς Προυσοῦ Εὐρυτανίας. Ἀπό τό 1980 ἀνέλαβε τήν ἡγουμενεία τῆς Μονῆς Δοχειαρίου, μετατρέποντάς την ἀπό ἰδιόρρυθμη σέ κοινοβιακή Μονή. Καί οἱ τρεῖς Μονές πού παρέλαβε βρίσκονταν σέ ἐρειπιώδη κατάσταση, ἰδιαίτερα ἡ τοῦ Δοχειαρίου. Ἐδῶ προσέφερε τόν ἑαυτό του ὁλόκληρο στήν ἀνακαίνιση καί τή σωστή λειτουργία μιᾶς ἁγιορειτικῆς Μονῆς, πράγμα ἐξαιρετικά ἐπίπονο.

Τά μέτωπα πολλά. Ἐμπόδια ἀπανωτά. Ἔσοδα ἀπό πουθενά. Περιουσιακἀ στοιχεῖα ἀνύπαρκτα. Ὑποτιμητικά σχόλια ἀπό παλαιούς. Παρ᾽ ὅλ᾽ αὐτά δέν ἐπιδίωξε γνωριμίες μέ πλούσιους φίλους, πολιτικούς συμμάχους καί ἰσχυρούς μέντορες. Ζοῦσε ταπεινά καί ἀπέριττα μέ τό βρισκούμενο, ὅ,τι εἶχε τό μοναστήρι, καί τά ἐλέη τῶν πιστῶν. Ἕνα μόνο ὑποστηρικτή εἶχε καί ἐκεῖ ἀκουμποῦσε ὅλα τά προβλήματά του: τήν Παναγία τή Γοργοϋπήκοο. Ἦρθε στή Μονή Δοχειαρίου γιατί ἔχει Παναγία, ἔλεγε. Ξεκίνησε νά παιανίζει μέ πολύ πόθο τήν Παράκλησή της, μεταφέροντας στήν ψαλμωδία του νησιώτικα μουσικά ἀκούσματα. Ἀπό τότε ἔγινε ἡ Παράκληση θρησκευτικός θούριος στά στόματα ὅλων, εἰς τά πέρατα ἅπαντα. Ξεκίνησε νά τελεῖ τήν ξεχασμένη ἀγρυπνία πρός τιμήν της. Ἀπό τότε πλήθη προσκυνητῶν συρρέουν στή χάρη της, εὐγνωμονώντας γιά τίς εὐεργεσίες της.

Δύο ἦταν οἱ θαυμαστές ἀποκαλύψεις στή ζωή τοῦ γέροντα: ἡ εὕρεση τῶν λειψάνων τοῦ ἁγίου νεομάρτυρα Ἰωάννου ἀπό τήν Κόνιτσα στήν κρύπτη τοῦ ναοῦ τῆς Μονῆς Προυσοῦ ἐπί ἡγουμενείας του, τό 1974 (ὅπου ἐπί ἑκατόν πενῆντα χρόνια ἦταν θαμμένος) καί ἡ ἀποκάλυψη τῆς παλαιᾶς πρωτότυπης τοιχογραφίας τῆς Παναγίας Γοργοϋπηκόου στή Μονή Δοχειαρίου, τό 1997 (πού πάλι ἐπί ἑκατόν πενῆντα χρόνια ἦταν κρυμμένη πίσω ἀπό τή νεώτερη εἰκόνα μέ ρωσική τεχνοτροπία).

Ὁ γέροντας ἔφερε ἀκούσια διά βίου στούς ὤμους του ἕνα μεγάλο σταυρό: τὀ νεανικό διαβήτη, κληρονομιά ἀπό τή μάνα του, ἀπό τά 27 του χρόνια. Στήν ἀρχή προσπάθησε μέ τούς γιατρούς στό νοσοκομεῖο, μήπως μπορέσουν νά τό ρυθμίσουν  ἰατρικά. Μάταια ὅμως. Κατόπιν ἀγωνίστηκε  νά τό κρατᾶ σέ χαμηλά μέτρα μέ δίαιτα, σωματική ἐργασία καί κίνηση. Πολύ συχνά ὅμως ἀπό τίς στενοχώριες καί τίς εὐθύνες ἀπορρυθμιζόταν. Ἔτσι συνήθισε ὁ ὀργανισμός του σέ ὑψηλές τιμές ζαχάρου. Περίπου τά τελευταῖα 25 χρόνια, ὅταν ἡ μέση του ἄρχισε νά διαμαρτύρεται ἔντονα καί ἡ σωματική του ἐργασία μειώθηκε πολύ, ξεκίνησε νά κάνει ἐνέσεις ἰνσουλίνης, πού ὅμως ἐπέφεραν δυσάρεστα ἀποτελέσματα στήν ὐγεία του. Ἦταν ἕνας διαρκής ἀγώνας, χωρίς ἀνάπαυλα, πού χρειαζόταν ἀφάνταστη ὑπομονή καί ψυχικό σθένος, καί μάλιστα, ἄν σκεφτεῖ κανείς πώς εἶχε ὅλη τήν εὐθύνη γιά τή Μονή πού διοικοῦσε καί τά πρόσωπα πού ποίμαινε.

Δύο πτέρυγες, δίδασκε, ἔχει ὁ μοναχός γιά νά πετάει στά οὐράνια: τή λατρεία καί τή διακονία. Ἡ φροντίδα γιά τή λατρεία καί τήν εὐπρέπεια τοῦ ναοῦ ἦταν ἀκόρεστη. Ἤθελε καθαρή καί εὐδιάκριτη ἀνάγνωση, σύμμετρη ψαλμωδία καί συμμετοχή ὅλων. Συχνές οἱ λειτουργικές παρατηρήσεις στούς κληρικούς. Μετέδιδε ζωντάνια, σχολίαζε, σ᾽ ἔκανε πάντα πιό προσεκτικό. Στάση ἤθελε καί ὄχι κάθισμα στήν ἐκκλησία. Ὅταν ὅμως ἀργότερα ἄρχισαν μεγάλα ἔργα-ἀνακαινίσεις στή Μονή, πού συμμετείχαμε κατά δύναμιν καί ὑπέρ δύναμιν, δἐν μάλωνε ὅταν κοιμόμαστε στό στασίδι.

Ἦταν ὁ πρῶτος στό Ἅγιον Ὄρος πού κρέμασε καινούργια καντήλια στίς πανηγύρεις τῆς Μονῆς καί τό Πάσχα. Στόλισε τά προσκυνητάρια μέ ἀνακαινισμένες τίς παλιές καί μέ νέες ποδιές. Φρόντισε νά φτιάξει νέα ἄμφια γιά τούς κληρικούς, καλύμματα καί σκεύη τῆς Ἁγίας Τραπέζης, νέα ξυλόγλυπτα προσκυνητάρια καί ἀργυρούς πολυελαίους. Καί ὄχι μόνο στό Καθολικό τῆς Μονῆς, ἀλλά ἀτέλειωτη φροντίδα κατέβαλε γιά ἀνακαίνιση καί στολισμό ὅλων τῶν παλαιῶν παρεκκλησίων-ἐξωκλησίων καί θεμελίωση νέων. Ὅλα αὐτά πληρώνονταν ὄχι βέβαια ἀπό τό φτωχικό βαλάντιο τῆς Μονῆς -οὔτε γιά ἀστεῖο! Εἶχε ἕνα δικό του τρόπο νά παρακινεῖ ἄλλους νά συμμετέχουν στή λατρεία καί τό στολισμό τῆς Ἐκκλησίας, ὅσον ἐδύνατο ἕκαστος, πού δέ μποροῦσαν νά τοῦ φέρουν ἀντίρρηση.

Ὁ γέροντας ἀγαποῦσε τήν κοινή ἐργασία τῶν μοναχῶν, τήν παγκοινιά, στόν κῆπο, στήν οἰκοδομή, στό δάσος, στά ἀμπέλια, στό μαγειρεῖο. Ἔλεγε πώς ἐκεῖ, μπροστά σέ ὅλους, φαίνεται καί ὁ ἐργατικός καί ὁ ράθυμος, καί ὁ ὑπάκουος καί ὁ δύστροπος, καί ὁ πρόθυμος καί ὁ γογγυστής. Ἔτσι, ντρεπόμενος ὁ ἕνας τόν ἄλλον, πιέζει τόν ἑαυτό του καθένας νά  δείξει κάτι καλύτερο. Ζήταγε ἀκόμα τήν ὥρα τῆς διακονίας νά τηροῦμε σιωπή, ἔλλογη ὄχι ἄλογη, ὥστε ἡ διακονία νά συμβαδίζει μέ τήν προσευχή. Ὁ ἴδιος ἔλεγε κάποιο ἀστεῖο, πείραζε τό λωλο-Χαράλαμπο, ἤ σχολίαζε κάτι, ἀλλά ἀπό μᾶς ἀπαιτοῦσε ἡσυχία καί σιωπή.

Δίδασκε ὅτι ὁ μοναχός πρέπει νά ἐργάζεται γιά τή συντήρησή του, γιά τή συντήρηση τῆς Μονῆς καί γιά νά ἐλεεῖ τούς φτωχούς. Ἰδιαίτερα ἡ νεότητα θέλει κόπους. Ὁ ἴδιος πρῶτος παρών παντοῦ. Ἀτελείωτες οἱ ὧρες ἐργασίας στή Μονή. Τήν ἑσπέρα «ὁ ἥλιος ἔγνω τήν δύσιν αὐτοῦ», ἀλλά ὁ ἡγούμενος οὐκ ἔγνω τήν δύσιν αὐτοῦ. Ὅταν τό φῶς τῆς ἡμέρας δέν ἔφτανε γιά νά τελειώσει ἡ δουλειά, ἄναβαν τά λούξ ἀσετυλίνης καί οἱ προβολεῖς αὐτοκινήτων ἤ λάμπες μέ ἠλεκτρογεννήτρια. Ὅταν ἔπιανε τό τσαπί στούς κήπους, ἀλλοίμονο σέ ὅσους ἦσαν κοντά του. Σταματοῦσε μόνο γιά λίγο κολατσό τό μεσημέρι καί μόνο ὅταν τό φῶς ἐγκατέλιπε τό Ἅγιον Ὄρος τή νύχτα. Ὅταν μᾶς καλοῦσε γιά νά μαζέψουμε πέτρες γιά χτίσιμο, δέν προλαβαίναμε νά κουβαλᾶμε στό αὐτοκίνητο τίς πέτρες πού μᾶς ὑποδείκνυε.  Ἀεικίνητος νοῦς, πιό γρήγορος ἀπό τήν ἀστραπή, γένναγε λύσεις ἀκούραστα σέ κάθε πρόβλημα. Πρίν τελειώσει μία δουλειά, εἶχε ἕτοιμη τήν ἑπόμενη καί τή μεθεπόμενη στό νοῦ του. Κάθε βράδυ σκεπτόταν πῶς καί ποῦ θά ἀπασχοληθοῦν τήν ἑπομένη οἱ μοναχοί του. Καί κάθε πρωΐ εἶχε ἕτοιμη δουλειά γιά τόν καθένα. Ποτέ δέν ἀναπαυόταν μέ ἀργό μοναχό.

«Πῆρα γριά γυναίκα ἀλλά ὄμορφη», ἔλεγε μεταφορικά γιά τή Μονή Δοχειαρίου. Νησιώτικο μοναστήρι, μέ ἀσβεστωμένους τοίχους, μικρές γειτονιές ἐδῶ κι ἐκεῖ, σαχνισιά καί μπαλκόνια, πεζοῦλες καί καλντερίμια, ἁπλωμένα ὅλα ἀνάλαφρα πάνω στήν πλαγιά τοῦ βουνοῦ.  Κάθε γωνιά ξεχωριστή, κάθε μαχαλάς ζωγραφικός πίνακας. Δέν ἄφησε γωνιά πού νά μήν τήν περιποιηθεῖ,. Δέν ἄφησε πεζούλα πού νά μή φυτέψει, νά μή βγάλει τ᾽ ἀγριόχορτα, νά μήν ποτίσει τά νέα βλαστάρια. Πρίν τίς πανηγύρεις, μέ ἀνασκουμπωμένο τό ζωστικό ἔπλενε μέ τό μεγάλο λάστιχο τίς αὐλές, ἀπό τό ἀρχονταρίκι μέχρι κάτω τό μουράγιο. Ὅλα ἔπρεπε νά εἶναι λάμποντα κι ἀστράπτοντα. Πάντα ἤθελε λάστιχα γιά πότισμα στίς βρύσες τῆς αὐλῆς κι ἀλλοίμονο σ᾽ ὅποιον τά ἔπαιρνε γιά ἄλλες χρήσεις. Γεννημένος καί μεγαλωμένος στήν ὕπαιθρο ἀπό ἀγροτική οἰκογένεια, ἀγαποῦσε τή φύση, τά δέντρα, τά λουλούδια, τά ζῶα, τίς ἀγροτικές δουλιές, τό μαγείρεμα στόν ἔξω φοῦρνο, τήν περιποίηση τοῦ χώρου πού ζοῦσε. Κάποτε ἐπισκέπτης τόν ρώτησε:

-Γέροντα, ἀπό ποῦ εἶσαι;

-Γιατί ρωτᾶς;

-Μήπως εἶσαι Μικρασιάτης; Οἱ Μικρασιάτες ἀγαποῦν καί περιποιοῦνται τό χῶρο τους τόσο πολύ.

-Οἱ παποῦδες μου κατάγονταν ἀπό τήν Ὀδησσό, ἀπήντησε.

Πάντα τόνιζε, αὐτό πού μποροῦμε νά κάνουμε μόνοι μας, νά μήν τό ζητᾶμε ἀπό ἄλλους. Γι᾽ αὐτό, ἔσπρωχνε νά μάθουμε τέχνες ἀπαραίτητες γιά τήν ἀνακαίνιση καί λειτουργία τῆς Μονῆς, ἀφήνοντας ἐλεύθερη τήν πρωτοβουλία τοῦ διακονητῆ στή λεπτομέρεια καί τήν ἀπόδοση τῆς μορφῆς. Δέν ἐνοχλοῦσε μέ παρατηρήσεις, ὅταν ἔβλεπε πρόθυμη διακονία καί ἱλαρά πρόσωπα. Μάλιστα τότε ἦταν πού ἔδινε τήν ἑπόμενη κατεύθυνση, χωρίς νά περιμένει τήν ὁλοκλήρωση τῆς προηγούμενης. Τό παντέφορο βλέμμα του διείσδυε παντοῦ. Διέκρινε τίς ἀνάγκες καί ἔβαζε προτεραιότητες. Ἡ συνεπής διακονία ἐπαινεῖτο πάντοτε διακριτικά ἀλλά σέ τρίτους. Ποτέ στόν ἴδιο ἀδελφό. Ἦταν ὅμως κεραυνοβόλος, ὅταν συναντοῦσε ραθυμία καί προφάσεις ἐν ἁμαρτίαις. Ἡ καθυστέρηση τό πρωΐ στήν παγκοινιά, χωρίς ἰδιαίτερο λόγο, συνιστοῦσε «ἔγκλημα καθοσιώσεως»! Ποιός δέν τόν φοβήθηκε τίς ὧρες ἐκεῖνες, πού οἱ φωνές του ἀκούγονταν μέχρι τό μουράγιο!

Κάθε βράδυ ὅμως μέ ξεκλείδωτη τήν πόρτα τοῦ Ἡγουμενείου δεχότανε καθένα πού ἐρχότανε λίγο νά χαλαρώσει ἤ νά ζεσταθεῖ κοντά στή μοναδική σόμπα πού ἔκαιγε τό χειμώνα, ἤ νά ρωτήσει κάτι. Κάθε βράδυ ρωτοῦσε καθένα (ἄν ἐργαζόταν μακρυά του) πῶς πέρασε τή μέρα, τί ἔφτιαξε, ποῦ ἀπασχολήθηκε. Λίγο τσίπουρο ἤ ἕνα γλυκό πού πρόσφερε ὁ διακονητής, ἕνας ζεστός λόγος, μία διήγηση ἤ ἀναμνήσεις τοῦ γέροντα ἀπό τήν Πάτμο καί τό γέροντα Ἀμφιλόχιο ἤ ἀναγνώσεις, μᾶς ἔκαναν νά ξεχνᾶμε τόν κόπο τῆς ἡμέρας, τίς φωνές, τίς δυσκολίες καί τόν ὄγκο τῆς ἐργασίας πού βλέπαμε μπροστά μας. Ἦταν κυριολεκτικά δοσμένος στήν ἀδελφότητα. Ὅλα τά ἄλλα ἦταν πάρεργα. Ἐκεῖνες τίς ὧρες, πού συνήθως ἔτρωγε τό βραδυνό του, βλέπαμε ἕναν ἄλλο Γέροντα, τρυφερό καί στοργικό πατέρα, μέ κατανόηση καί συμπάθεια γιά τόν καθένα. Μάλιστα ἐκεῖνες τίς ὧρες τόν ἀκούγαμε συχνά ὅλοι νά μιλᾶ στό τηλέφωνο μέ πνευματικοπαίδια του, (διότι μόνο τότε τόν εὕρισκαν εὔκαιρο) ὅπου ἔδινε προσωπικά συμβουλές, μάλωνε, στήριζε καί ἐνίσχυε τούς ἀνθρώπους, χωρίς νά μᾶς πεῖ ποτέ: -Περάστε ἔξω, ἔχω κάτι ἰδιαίτερο νά πῶ. Ἔτσι, μαθαίναμε τόν τρόπο τῆς ποιμαντικῆς του χωρίς διδασκαλία.

Ποίμαινε μέ διάκριση καί ἐλευθερία τούς μοναχούς του, σεβόμενος τόν χαρακτήρα καθενός. Δέν ἔβαζε μπροστά μας καλούπια. Τόνιζε τά ἀγαθά στοιχεῖα καθενός καί ὁδηγοῦσε πρός μίμηση, χωρίς νά ἐπιβάλλει. Ἔδινε μοναχικά πρότυπα ἀπό παλαιούς πατέρες πού εἶχε γνωρίσει ἤ συναναστραφεῖ, χωρίς νά ἀπαιτεῖ τέλεια ἀντιγραφή. Ἤθελε νά βλέπει ἕστω καί μικρή προσπάθεια καί τότε ἔκανε στραβά μάτια σέ ἀνθρώπινες ἑλλείψεις καί ἀδυναμίες. Ἄκουε καί ὑπάκουε στή συνετή κι ἐμπεριστατωμένη γνώμη τοῦ ἀδελφοῦ πάνω στή διακονία του, ἐφ᾽ ὅσον ἐκεῖνος τοῦ γεννοῦσε ἐμπιστοσύνη. Μᾶς μετέδιδε θάρρος, ὅτι ὁ ἀγώνας μας -ὅσο μικρός κι ἄν εἶναι- ἀναγνωρίζεται, γίνεται ἀποδεκτός χωρίς ἐπαίνους καί κούφια λόγια, πάντα ὅμως ἤθελε κι ἄλλο.  Ποτέ δέν εἶπε, φτάνει ὅσο ἔκανες. Πάντα περίμενε τό ἑπόμενο βῆμα. Αὐτό μᾶς ἔδινε φτερά νά συνεχίσουμε, χωρίς νά λογαριάζουμε καθόλου τόν ἑαυτό μας. Ρίχναμε τόν ἑαυτό μας στή διακονία τοῦ κοινοβίου, χωρίς θέλω, νομίζω, ἔχω τή γνώμη, κουράστηκα, κρυώνω…

Ἀκόμα, δέν ἐφείδετο νά μαλώσει μεγαλύτερους ἀδελφούς μπροστά σέ νεώτερους, ὁσάκις τό ἔκρινε δίκαιο, ἤ νά ὑπερασπιστεῖ νεώτερο μπροστά σέ παλαιότερο ἀδελφό, πράγμα πού μᾶς ἐφιστοῦσε τήν προσοχή, ὅτι κι ὅταν γίνεις παλαιότερος, μήν πάψεις νά προσέχεις. Ὅταν μεγαλύτεροι ἀδελφοί τοῦ μιλοῦσαν ἰδιαίτερα γιά θέματα διοίκησης τῆς Μονῆς παρουσίᾳ νεωτέρων, δέν ἀπαντοῦσε σιγανά, μήν ἀκούσουν οἱ νεώτεροι, ἀλλά μέ παρρησία καί ἄφοβα εἰς ἐπήκοον ὅλων.

Στήν Τράπεζα μιλοῦσε συχνά γιά τήν ἀπαλλαγή τῶν παθῶν, τά ὁποῖα ἀνέλυε μέ θαυμαστή λεπτομέρεια καί μάλιστα πάντοτε μέ εἰκόνες ἀπό τήν καθημερινή ζωή καί τή φύση ἀλλά καί μέ τήν ἀθυροστομία τοῦ νησιώτη. Ἡ ὁμιλία ἄρχιζε γλαφυρά μέ κάποια παλιά ἱστορία ἤ ἕνα φυσικό γεγονός καί ὅλοι ἀναρωτιόμαστε ποῦ θά καταλήξει, ποῦ θά σύρει τό λόγο, γιά ποιόν χτυπᾶ ἡ καμπάνα σήμερα. Μήπως γιά μένα; Ἔχτιζε τόσο ὄμορφα τό λόγο, πέτρα-πέτρα, πού δέν ἄφηνε περιθώρια ἐρωτήσεων ἤ κενά ἀναπάντητα, χωρίς ποτέ νά θίγει δημόσια κανέναν. Ὅποιος εἶχε παρασυρθεῖ σέ λάθος, ἤ στήν διακονία ἤ στήν ἐξομολόγηση, καταλάβαινε μόνος του γιά ποιόν τά λέει. Ἔδειχνε τό δρόμο γιά τή μετάνοια καί τήν ταπείνωση, πάντοτε ἀποδεχόμενος τόν εἰλικρινῶς μετανοοῦντα, κάθε Σάββατο στό Ἡγουμενεῖο, καί δίς καί τρίς καί ἑβδομηκοντάκις ἑπτά.

Διακριτικά καί προσεκτικά παρακινοῦσε στήν προσευχή, ὄχι ὅμως εἰς βάρος τῆς διακονίας. Δέν θά προσεύχομαι ἐγώ στό κελλί μου, ὅταν οἱ ἄλλοι διακονοῦν, διότι «μείζων πασῶν ἀρετῶν ἡ ἀγάπη». Ὅταν οἱ κόποι ὑπερῆρον τάς κεφαλάς ἡμῶν, δέν μάλωνε γιά τήν ἀμέλεια στήν προσευχή, ἤ στό «μέ πῆρε ὁ ὕπνος». «Τό ἐρειπωμένο μοναστήρι ἔχει ἀνάγκη τή διακονία ὅλων. Ἀργότερα θά βροῦμε ὥρα γιά προσευχή», ἔλεγε.

Κατά τήν ἵδρυση τοῦ γυναικείου Μετοχίου στό Σοχό Λαγκαδᾶ κάθε μέρα μπροστά ἀπό τό πρωί μέχρι τό βράδυ. Διάλεγε τίς πιό ταπεινωτικές δουλιές, νά σκουπίζει καί νά καθαρίζει μέ σκεπάρνι τά ξύλα ἀπό τίς πρόκες. Χιλιάδες πρόκες… -Ποιός κάρφωσε τόσες πρόκες; Ἐκεῖνος ὅμως σκεφτόταν τά ἑπόμενα βήματα. Μέ καθαρό νοῦ ἀπαντοῦσε στίς ἐρωτήσεις τῶν μαστόρων περί τοῦ πρακτέου, χωρίς νά μᾶς ἐπιβαρύνει ἐκ τῶν προτέρων μέ τόν ὄγκο τῆς δουλειᾶς πού ἀπαιτεῖτο. Κάθε φορά χάραζε τόν ἑπόμενο στόχο, ἀνάλογα μέ τό χρόνο καί τίς δυνατότητές μας. (Κάποιοι πού δέν ἄντεξαν στό πρόγραμμά του ἀναχώρησαν…) Οἱ κόποι γιά ἕνα κοινό σκοπό ἀδελφώνουν τούς ἀνθρώπους. Ὅλοι χαιρόμαστε σήμερα κι ἀπολαμβάνουμε τούς κόπους ἐκείνους, ἐνθυμούμενοι τήν ὑπερβολική πίεση στόν ἑαυτό μας, κάποιες στιγμιαῖες ἐσωτερικές ἀντιδράσεις, ἀλλά καί εὐχάριστες στιγμές πάνω στή δουλειά, ἀδελφικά πειράγματα, σκωπτικές φιλοφρονήσεις(!), τίς ἀγελάδες τοῦ Νικόλα τοῦ γείτονα πού γκρέμιζαν τά ὑπαίθρια κουζινικά μας, καί τόσα ἄλλα…  Πάντα ὅμως τή μορφή τοῦ γέροντα δίπλα μας, σάν τή κλῶσσα  πού ταΐζει, προστατεύει καί φροντίζει μέ κάθε τρόπο τά πουλιά της!

Στήν Ἱερά Κοινότητα (δηλαδή στίς Διπλές Συνάξεις) ἡ παρουσία του ποτέ δέν πέρναγε ἀπαρατήρητη. Ρωτοῦσαν σιγανόφωνα κυτάζοντας δεξιά κι ἀριστερά: -Ἦρθε σήμερα; Πάντοτε μέ τό ἀστεῖο, μέ τό πείραγμα καί μέ τήν ἐπιμονή του ἔδειχνε τό δρόμο πού θεωροῦσε σωστόν, ἀκόμα κι ἄν πήγαινε ἀντίθετα στό ρεῦμα τῶν πολλῶν ἤ στό κύρος παλαιότερων γεροντάδων. Μέ σθένος καί διακριτικότητα δέ δίσταζε νά θίξει τά κακῶς κείμενα εἴτε ἐνώπιον πολιτικῶν εἴτε ἐνώπιον ἐκκλησιαστικῶν ἀρχόντων. Πολλές φορές ἔβγαλε τό ἱερό Σῶμα ἀπό δύσκολες καταστάσεις, μεταβάλλοντας τή γνώμη τῶν ἀντιθέτων. Ἦταν ἀπό ὅλους σεβαστός (ἀκόμα καί ἀπό ἐκείνους πού δέ συμφωνοῦσαν μαζί του) γιά τή σύνεση, γιά τή συνέπειά του στήν τάξη καί τά προνόμια τοῦ Ἁγίου Ὄρους, γιά τούς ἀτελείωτους κόπους στή Μονή του καί γιά τόν ἄφοβο καί τολμηρό χαρακτήρα του.

Τά τελευταῖα πέντε χρόνια πού ξεχείλισε τό ποτήρι τῆς ἀνομίας στήν χώρα μας, πού τό ἀνήθικο, τό πρόστυχο, τό ἄσεμνο, τό ἁμαρτωλό ἔγινε νόμος τοῦ κράτους, ὁ γέροντας ἀποφάσισε νά διαμαρτυρηθεῖ δημόσια, στέλλοντας πύρινα γραπτά ἄρθρα στό διαδίκτυο. Δέ θά προδώσουμε τήν πίστη τῶν πατέρων μας. Δέ θά ποδοπατήσουμε τό Εὐαγγέλιο τοῦ Χριστοῦ. Δέ θά ξεπουλήσουμε τήν ἱστορία μας, βροντοφώναξε. Πολλοί στηρίχτηκαν μέ τό λόγο του καί δόξασαν τό Θεό πού ἀκούστηκε φωνή ἀντίδρασης ἀπό τό Ἅγιον Ὄρος. Κάποιοι τά φωτοτύπησαν καί τά δίνουν σέ ἄλλους δωρεάν.

Τέλος, ὅταν τό σαρκίο του ἀσθένησε ἕως θανάτου (καί πρίν ἀσθενοῦσε συχνά, ἀλλά τήν ἑπόμενη τόν βλέπαμε ὄρθιο νά κατευθύνει, σά νά μή συνέβη τίποτα τήν προηγούμενη) εἴδαμε τό Γέροντα νά ὑπομένει τόν πόνο καθημερινά μέ ἀτελείωτη ὑπομονή καί ἀντοχή, χωρίς νά ἐκνευρίζεται πρός τούς διακονητές, χωρίς νά ἀπαιτεῖ εἰδική τροφή ἤ περιποίηση, χωρίς νά ζητᾶ ἰατρικές γνωματεύσεις ἤ γιατί αὐτό τό φάρμακο κι ὄχι ἐκεῖνο. Συχνά ἐξωμολογεῖτο μπροστά μας ἤ ἐνώπιον κοσμικῶν λάθη ἤ παραλείψεις του. Εἶχε ἀφήσει ὁλοκληρωτικά τόν ἑαυτό του μέ κάθε ἐμπιστοσύνη σά μικρό παιδί στά χέρια τοῦ διακονητῆ ἰατροῦ, πού τόν συνόδευε ὑπέρ τήν εἰκοσαετία ὡς ἄγγελος στά προβλήματα τῆς ὑγείας του καί τοῦ ἀδελφοῦ νοσοκόμου.

– Γέροντα, θά πᾶμε στόν Παράδεισο; τόν ρωτήσαμε τίς τελευταῖες μέρες του.

– Ἐγώ ἀποκλείεται, γιατί εἶμαι ἁμαρτωλός. Ἐσεῖς θά πᾶτε.

– Εὐχαριστοῦμε, γέροντα. Πρέσβευε γιά μᾶς στόν Κύριο. Καλή ἀντάμωση στήν ἄνω Ἱερουσαλήμ.                                                                   

(ἀντιγράφηκε 13/12/2018 ἀπὸ τὶς Ἁγιορείτικες Μνῆμες)

Ιερά Πανήγυρις Αγίου Γερασίμου Μεντουριάνικα Κορινθίας

Κυριακή 20 Οκτωβρίου 2024

Εβδομαδιαίο  Φυλλάδιο 
«Για τους Γονείς της Ενορίας»

Ιερός Ναός Γενέσιον Τιμίου Προδρόμου Παραλίας Πατρών

Πατήστε πάνω στις φωτογραφίες για να διαβάσετε τα κείμενα

Εφημερίδα "ΔΙΨΩ" ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2024

Δ Ι Ψ Ω

Από την Ελληνορθόδοξη Κοινωνία Προσώπων «ΔΙΨΩ»

Σεπτέμβριος 2024

Διαβάστε ολόκληρη την Εφημερίδα του Σεπτεμβρίου. 

Θα την βρείτε ΕΔΩ  σε μορφή ψηφιακού εντύπου.